Q usmonov, U. Jo‘rayev, N. Norqulov o zbekiston tarixi

D ishan qal’a 
— Tashqi shahar (qal’a) deb nomlana boshlangan.
Xivaning kichik halqali qal’a-devori bilan o‘ralgan qismi 
Ichan
qal’a 
— Ichki shahar (qal’a) deb atalgan.

---

Xiva. Ichan qal’a.
Xivada XIX asr birinchi yarmiga kelganda jami 2 xon saroyi, 
17 masjid, 22 madrasa mavjud bo‘lgan.
Ichan qal’a bobolarimizdan qolgan Markaziy Osiyodagi yirik 
va noyob m e’moriy yodgorlikdir. U „ming gumbaz shahri“ nomi 
bilan mashhur. Ichan qal’a Xiva shahrining ichki qal’a (Shahriston) 
qismidir.
T , 
Ichan qal’a Dishan qal’adan devor bilan
с an qa a 
ajralib turadi. Unga Bog‘cha, Polvon,
Tosh va Ota deb nomlangan to ‘rtta darvoza orqali kirilgan.
Xorazm o‘lkasi me’morchiligining ajoyib obidalari — madrasa, 
masjid, saroy va minoralar Ichan qal’ada joylashgan.
Mazkur asrlar davomida Ota darvozadan Polvon darvozagacha 
katta yo‘l o‘tkazildi. XVIII asr oxirida Juma masjid qayta qurildi va 
uning yonida baland minora ham qad ko‘tardi.
1840—1842-yillarda ikki qavatli Qutlug‘ Murod Inoq mad- 
rasasiga qaratib tim va toqilar qurildi.
Muhammad Rahimxon, Olloqulixon va Muhammad Amin­
xon hukmronliklari davrida Ichan qal’ada keng ko‘lamli yara- 
tuvchilik ishlari amalga oshirildi. Muhtasham saroy, madrasa, 
maqbaralar barpo etildi. Ko‘lma arkdagi saroy qurilishi tugallandi. 
Yangi va katta Toshhovli saroyi qurildi. Polvon darvozaga yaqin 
qo‘rg‘on devorining bir qismi buzilib, o‘miga Olloqulixon karvon- 
saroyi, madrasasi va timi qurildi.
Shuningdek, ajoyib m e ’m orchilik nam unasi Pahlavon 
M ahm ud maqbarasi bunyod etildi. Bundan tashqari, Arab

---

Muhammadxon va Musa To‘ra madrasalari ham shu davrda qad 
ko‘tardi.
Muhammad Aminxon esa Ichan qal’aning g‘arbiy qismidagi 
K o‘hna ark yoniga Katta Minor nomi bilan mashhur bo‘lgan 
minorani qurdirdi. Ichan qal’ani bunyod etishda Xiva m e’morlari 
Markaziy Osiyoda qadimdan davom etib kelayotgan an’ana — 
inshootlami ro‘parama-ro‘para qurish usulidan foydalanishgan. 
Bu usul ,,qo‘sh“ deb ataladi.
Ichan qal’ani bunyod etishda, bundan tashqari, binolam i 
alohida ansambl holida qurish an ’analariga ham amal qilingan. 
Masalan, Polvon darvozasi oldidagi bir necha masjid, madrasa, 
hammom, toqi, karvonsaroy va xon saroyi ana shunday o‘ziga xos 
ansamblni tashkil etadi. 1990-yilda Ichan qal’a Butunjahon 
yodgorliklari ro‘yxatiga kiritilgan va muzeyga aylantirilgan.
Dishan qal’a 
Dishan qal’a — Tashqi qal’a Xiva shahri-
ning rabot qismi hisoblanadi. 1842-yilda 
Xiva xoni Olloqulixon Xiva shahrini tashqi dushmanlar hujumidan 
saqlash maqsadida shahami uzunligi 6250 metr, balandligi 7—8 
metr, devorining qalinligi esa 5—6 metr b o ‘lgan devor bilan 
o‘ratgan.
Ichan qal’ada 4 darvoza bo‘lsa, Dishan qal’a 10 darvozali 
bo‘lgan. Dishan qal’aning ko‘chalari Ichan qal’aning ko‘chalari 
davomi tarzida qurilgan. Shahaming tim va savdo rastalari Dishan 
qal’ ada joylashtirilgan.