Q. Shodiyeva nutq 0 ‘stirish uslubiyoti

(s-sh , s-z, sh-j,
f - v
va b o s h q a la r ) a h a m iy a t b e r ila d i. N u t q to v u s h m a d a n i y a t i n i n g
b a r c h a boM imlari (v a z ifa la r i) t a 'l i m i y o 'y i n l a r , t e z a y tis h la r, 
s a n a m a l a r , m a q o lla r, m a t a l l a r , a y tis h u v la r va s h e V l a r y o r d a m i d a
a m a lg a oshiriladi.
2. 
Nutqning tovush m adan iy atin ing turli boMimlarini 
nutq 
o ‘stirish bo'yicha m ashg*ulotlar mazmuniga kiritish. 
N u t q n i n g
t o v u s h m a d a n i y a t i n i t a r b i y a l a s h b o ‘y i c h a ish n u t q o 's t i r i s h
m a s h g ‘u l o t i a r i n i n g d a s t u r m a z m u n i g a k i r i t i l i s h i m u m k i n .
C h u n o n c h i , t a rb iy a c h i s u r a t b o ‘y i c h a s u h b a t m a s h g ‘u l o t in i 
o ‘tkazish j a r a y o n i d a b o la la r l u g ‘a tin i fa olla shtirish va b o g ‘Jangan

---

n u t q n i ta k o m i ll a s li t ir i s h h i l a n b i r v a q td a , r a v sh a n g a p irish n i 
h a m a m a l g a o sh ira d i. N u t q o 's t i r i s h m a s h g ‘u lo t in i n g b o sh q a
b o 'l i m l a r i ( t a ’lim iy o 'y i n , s h e ' r n i yo d o lish, b a d iiy a sa rlarn i 
h i k o y a q ilib berish va u la r y u z a s i d a n s u h b at, e r ta k va hikoyalarni 
q a y t a h i k o y a qildirish) b o ‘y i c h a tashkil etiladigan m a s h g ‘u lo tn in g
m a z m u n i g a n u t q e sh itish n i, n u t q d a nafas olish va c h iq arish n i 
ri v o jla n tiris h , o v o z d a n f o v d a l a n a olish m alak a sin i tarb iy a la sh , 
to v u s h l a r n i t o ‘g ‘ri va a n iq ta la f fu z etishga, kerakli n u tq s u r'a tid a n , 
in t o n a t s i y a v ositalaridan fo y d a la n i b hikoya qilib bcrishga o 'rg atish
va b o s h q a l a r kiritiladi.
3. 
N u t q tovush m a d a m y a tin in g turli boMimlarini musiqa 
m a s h g ‘u l o ti g a k iritis h . 
N u t q n i n g to v u s h n i a d a n i y a t i u s t i d a
i s h l a s h d a m u s i q a m a s h g ‘u l o t l a r i d a n foydalanish im k o n iy a tla rig a 
a l o h i d a e ' t i b o r berish kerak.
B u ish t a r b i y a c h i v a m u s i q a r a h b a r i n i n g h a m k o r l i g i d a ,
kelishuvi asosida o ‘tkazi!ishi kerak. C hunki m usiqa m ash g 'u lo tin in g
a y r i m e l e m e n t l a r i ( m u s i q a tin g la s h , ash u la, m u s i q a v i y - r i t m ik
h a r a k a t l a r ) b o la la r d a n u t q n i e s h itis h n i, nafas olish va c h iq a r ish n i, 
o v o z sifati, n u t q s u r'a ti v a r i t m i n i , ravshan g a p irish n i, n u t q n in g
i n t o n a t s i o n m a ’nodorligini rivojlantirishga y o rd a m beradi. M usiqa 
r a h b a r i q o ‘y ilg a n m a q s a d g a e r is h i s h u c h u n m u s i q a m a s h ­
g 'u l o t i n i n g turli q i s m la r i d a n t o kg ‘ri foydalanish orq a li bo lalard a 
n u t q n i n g to v u s h m a d a n i y a t i n i riv ojlantirishga y o r d a m bcrishi 
m u m k i n . M a s a l a n , a s h u l a a y t i s h , a s h u la a y tib o 'y n a l a d i g a n
0
‘y i n l a r n u t q n i eshitish d i q q a t i n i rivojlantirishga y o r d a m b cradi. 
N a f a s o l i s h n i va c h i q a r i s h n i riv o jla n tiris h d a a s h u l a a y tish katta 
a h a m i y a t g a ega. U b o l a l a r n i j u m i a la r n i a y t is h d a t o ‘g*ri nafas 
o l i s h g a v a c h i q a r i s h g a , a s h u l a o h a n g i n i b u z m a s d a n t o ‘g ‘ri ay- 
t i s h g a o ' r g a t a d i . A s h u l a a y t i s h b o l a l a r n i t a b i i y o v o z d a n
f o y d a la n i s h g a , y ctarlic h a b a l a n d yoki past o v o zd a a s h u la aytishga 
o ‘r g a ta d i . S h u n i n g d e k , a s h u l a a y tish unli to v u s h l a r n i c h o kzib, 
a n i q , t e k i s ta la f fu z e tis h g a , a s h u l a m a tn id a g i s o 'z l a r n i o r t i q c h a
k u c h i s h í a t m a s d a n tin iq v a a n i q aytishga o 'r g a t a d i .
M u s i q a m a s h g 'u l o t i n i n g h a m m a qism lari b o la la r d a o d atd ag i 
n u t q s u r ’a tin i va ritm in i ( o h a n g d o r l ig i n i ) , n u t q n i n g tekisligini 
r iv o jla n tiris h g a y o rd a m b e r a d i h a m d a m a ’noli (ifodali) n u t q n i n g
i n t o n a t s i o n vo sitalarid an f o v d a l a n a olish m alakasini hosil qiladi.
S h u n d a y qilib, m u s iq a r a h b a r i bolalarda n u t q n i n g tovush 
m a d a n i y a t i n i sh a k lla n tirish b o ‘y i c h a ishlarni tashkil e tis h d a faol 
i s h tir o k e tish i kerak.

---

4. 
M a s h g ' u l o t d a n t a s h q a r i v a q t l a r d a n u t q n i n g to v u sh
m adaniyati va uning turli b o ‘limlari ustida ishlash.
N u t q n i n g to v u sh m a d a n i y a ti b o ‘y ic h a is h la rn i m a s h g 'u l o t d a n
ta sh q a r i vaqtlard a: e r ta la b k i b a d a n ta r b i y a v a q t i d a , say rd a, o lyin 
v a q tid a , e rta lab b o la la r b o g 'c h a g a k elg a n d a v a u y g a k e tish la rid a n
o ld in tashkil ctish m u m k i n .
A rtikulatsiya a p p a r a t i n i , o v o z k u c h in i, n u t q d a n a fa s olish va 
c h iq a r is h n i rivojlantirish v a t a k o m illa s h tiris h u c h u n k u n tartibiga 
n u t q m a s h q in i kiritish z a r u r . Bu m a s h q e r ta l a b k i n o n u s h t a d a n
avval yoki erta labki b a d a n t a r b i y a v a q tid a o ‘tk a z ilis h i kerak. N u t q
m a s h q i d a o ‘yin shaklid ag i m a s h q l a r d a n fo y d a la n i la d i. Bu o ‘yin 
shaklidagi m a s h q la r a r tik u la ts iy a a p p a ra ti a ’z o l a r i n i n g h a r a k a tin i 
m u v o f i q l a s h t ir is h h a m d a n a f a s o lish v a c h i q a r i s h n i , o v o z n i 
rivojlantirish m a q s a d id a o 't k a z i l a d i . N u t q n i n g t o v u s h m a d a n iy a ti 
b o ‘y ic h a d a s t u r m a t e r ia ll a r i n i m a s h g ‘u lo t j a r a y o n i d a o ‘zla sh - 
t i r o l m a g a n yoki y o m o n o ‘z la s h tirg a n b o l a l a r b i l a n q o ‘s h i m c h a
ish olib borish za rur. M a s h g 'u l o t l a r y a k k a m a - y a k k a ta r t ib d a va 
g u r u h (qaysidir tovushni o ‘z l a s h tira o l m a g a n b o l a l a r b ir g u ru h g a
birlash tirilad i) b o 'I ib tash k il etilad i. B o lalar b i l a n y a k k a m a - y a k k a
v a g u r u h b o 'lib ishlash m a s h g 'u l o t l a r i s a y r d a , o ‘y i n d a , erta labki 
q a b u l vaq tid a va uyga k e t i s h d a n o ld in tash k il e tila d i.
1. N u t q n i n g to v u sh m a d a n i y a t i d e g a n d a n i m a t u s h u n i l a d i ?
2. B o la la rn i h a r t o m o n l a m a b a r k a m o l q ilib t a r b i y a l a s h d a n u t q ­
n i n g to v u s h m a d a n i y a t i n i t a r b i y a l a s h n i n g a h a m i y a t i n i m a d a ?
3.
B o lala r 
tom onidan 
n u t q n i n g t o v u s h m a d a n i y a t i n i o 'z l a s h t i r i s h
x u su siy a tla r in i b a y o n e tin g .
4. N u t q n i n g to v u sh m a d a n i y a t i n i tarbiyalash b o ‘y i c h a ish vazifalari 
va m a z m u n i n i m a l a r d a n ib o r a t ?
5. T o v u s h la rn i t o ' g 'r i t a la f f u z etish g a o ‘r g a tish h a q i d a t u s h u n c h a
bering.
6. R a v s h a n ( b u r r o ) g a p i r i s h g a q a n d a y o lr g a li ] a d i?
7. N u tq n in g orfoepik t o m o n i , urg‘uni ishlatish, s o ‘zn i to 'g 'r i talaffuz 
e t ish u stid a q a n d a y is h l a r o lib b o r ila d i?
8. N u t q d a nafa s o lis h v a c h i q a r i s h , n u t q s u r ’a t i v a o v o z sifatin i 
ta rb iy a la s h m a z m u n i n i b a y o n etin g.
9. N u t q n i n g n i a ’n o d o r l i g i n i ta rb iy a la s h u s u ll a r i h a q i d a t u s h u n c h a
bering.
10. N u t q c s h itis h n i t a r b i y a l a s h va f o n e m a t i k i d r o k n i r iv o jla n tirish
b o ' y i c h a i s h l a r n in g m a z m u n i n i m a l a r d a n i b o r a t ?