Q. Shodiyeva nutq 0 ‘stirish uslubiyoti

5. H ik o y a qilishga (m o no lo g n u tq q a ) o ‘rgatish.
B o l a la r n i
m a k t a b g a t a y y o r l a s h d a m o n o l o g n u t q n i r iv o jla n tir is h j u d a
m uh im dir. M o n o lo g nutq b o la d a n o ‘z fikrini tushunarli va izchil 
bayon qilishni talab etadi, b u n d a y n u tq turini esa bola 5 — 6 
yoshda egallay boshlaydi. C h u n k i b u yoshda m antiqiy ta f a k k u r
rivojlana boshlaydi, bolada katta s o ‘z boyligi t o ‘planadi, tiln in g
g ram m atik qurilishini egallab o lad i. N u tq n in g m o n o lo g shakli 
bolalarga k o ‘rgan narsalari h a q id a batafsil va izchil s o ‘zlab b e - 
rishga, o 'z fikrlarini to ‘g ‘ri tuzilgan j u m l a l a r orqali bayo n qilishga 
im kon beradi.

---

R o e M a n g a n
n u t q ( m o n o l o g n u tq ) b o l a d a b o s h q a la r n in g
hikoyasini tinglashga va uni tushunishga, qisq a, 
0
‘zlariga tanish 
b o l g a n voqeani qayta hiko y a qilib berishga, ertak da ishtirok etuv- 
ch i q a h ra m o n la r n in g g a p la rin i ifodali aytib bera olish malakasi- 
ning shakllanishiga y o r d a m beradi. M a k ta b g a ch a tarbiya yoshi- 
dagi (k atta g u r u h ) b o l a l a r rasm d a ta s v irla n g an narsalar, o ‘z 
ha yotiga do ir v o q e a la r h a q id a oddiy hikoyalar tuzishga, k o ‘r- 
gazm ali qurolsiz, m u sta q il tarz d a hikoya t o ‘qishga o'rgatiladi. 
B olalarni hikoya q ilish g a o 'rg atish ularning aqliy rivojlanishiga 
y o r d a m beradi, fikr y u ritis h doirasi kengayadi, d iq q at, tafakkur 
kabi psixologik j a r a y o n la r rivojlanadi, nutqi ifodali b o ‘lib boradi, 
b o la d a o ‘zini tutish va j a m o a oldida s o 'zlay olish malakasi hosil 
b o ‘ladi.
6. Badiiy adabiyot bilan tanishtirish.
Bolalar badiiy adabiyoti 
keng tarbiyaviy vazifalarni amalga oshirishga va bola shaxsini liar 
j ih a td a n kamol to p tirish ga yordam beradi. U bolaning kishilar 
hayoti haqidagi bilimlarini kengaytiradi, eniotsional taassurotlarini 
bo y ita d i. T a rb iy a c h i b o l a la r n i badiiy a s arlar bilan tan ish tira r 
e k a n , u bolalarda quyidagi malakalarni shakllantiradi: I. Badiiy 
asarlarni tinglash va tu sh u n is h . 2. Asar q a h ra nionla rining xatti- 
harakatlarini baholash. 3. Insonlardagi axloqiy sifatlar va nuq- 
sonlarni ta'riflab berisli. 4. Adabiy asarning m azm uniga doir savoi- 
larga javob qaytarish, k ichik hajmdagi s h e ’rlarni intonatsiyalarga 
rioya qilib yodlab olish va t a ’sirchan qilib aytib bcrish va h. k.
Bola hikoya, s h e ' r , e rta k tin g lay o tg a n id a q u v o n a d i, h u- 
zurlanadi. Bu e m o ts io n a l t a ’sirlanish bolada badiiy adabiyotni 
estetik idrok etish, y a 'n i u n i s a n ’at asari sifatida his ctish qobi- 
liyatining paydo boMishiga, u n d a axloqiy sifatlarning shakllanishiga 
y o rd am beradi. T a rb iy a c h i bolalarni badiiy asar bilan tanishtirar 
ekan, har bir b o lad a
kitobga nisbatan qiziqish va m uhabbatni 
tarbiyalashi kerak.
7. 
B o la la r n i b o s h la n g 'ic h sa v o d g a ta y y o r la s h .
B o la la r
b o g ‘chasida bolalar n u tq in i rivojlantirish bo ‘yicha olib boriladigan 
barcha pedagogik ishlar ularni maktabga tayyorlashga qaratilgandir.
M a k ta b d a t o ‘g ‘ri o g kzaki n u tq , b o sh q a la rn i tinglay olish, 
u l a r n u t q in i n g m a z m u n i n i tu s h u n i s h , z a r u r boM ganda o ‘r- 
to g ‘ining javobini t o i d i r i s h yoki t o ‘g‘rilashda m u h im m anbalar- 
d a n biri hisoblanadi. N u t q bolalar ucluin tahlil predm cti b o ‘lib 
qoladi, bu esa b o la la rd a n z o ‘r aqliy kuchni talab etadi.
S h u n d a y qilib, b o l a l a r n u tq in i rivojlantirish b o 'y ic h a har

---

bir ish jarayoni bolalarning yoshi 
va individual xususiyatlarini 
hisobga oigan holda anialga oshiriladi. Bu b o rad a yuqorida b a y o n
etilgan vazifalarning har biri o 'z ining t a ’limiy va tarbiyaviy jih atiga 
ega. N u tq n i rivojlantirish ja ra y o n id a shaxsning axloqiy sifatlari 
shakllantiriladi, aqliy va estctik tarb iy an in g m u h im vazifalari hal 
etiladi.
5 -§ . B olalar bog‘ch asid a nutqni rivojlantirish 
d a stu ri, uning ilmiy a so si, tuzilishi va m azm uni
„Bolalar bog'chasida t a ’lim -tarbiya d a s tu ri“ kabi „ N u tq o ‘sti- 
rish dasturi“ h am ilmiy asoslarga ta y a n ib tuzilgan. Eng a w a l o ,
„ N u tq
0
‘stirish d asturi“ 
0
‘zining b u tu n m a z m u n i bilan bola sh a x - 
sini har to m o n la m a rivojlantirishga q aratilgan. Bundan tash q a ri, 
„ N u tq o ‘stirish dasturi“ bolalar t o m o n i d a n og'zaki nutqn i o kz- 
lashtirish t o ‘g krisidagi psixologiya fani m a 'lu m o tla ri, bola bilish 
faoliyatining xususiyatlari t o kg ‘risidagi nazariyaga a so sla n g a n . 
S h u n in g d e k , d a s tu r bolaning riv o jla n ish id a nutq fao liy a tin in g
roli t o 'g krisidagi nazariy asoslarga, d id a k tik prinsiplarga h a m t a y a ­
nib tuzilgan: „Bolalar bog'chasida ta 'lim -ta rb iy a dasturi“ da „ N u t q
0
‘stirish d a stu ri“ h a r bir gu ru h da quyidagi b o 'lim la rd an ib o ra t 
qilib tuzilgan.