Пул ва банклар (1-модуль). Пул ва банкларнинг назарий асослари

Девальвация (лотинча сўз бўлиб, қадри тушиш деган маънони англатади) – миллий валютанинг чет эл валютаси ёки бошқа халқаро тўлов воситаларига нисбатан қадрининг тушишини англатади. Олдинги мавзуларимизда таькидлаганимиздек девальвациянинг келиб чиқишига сабаб бўлиб инфляциянинг кучайиши ва мамлакат тўлов балансининг салбий қолдиқка эга бўлиши ҳисобланади. Девальвация сиёсатини мамлакат тўлов балансида аҳвол ёмонлашганда ва импорт оқими кучайганда амалда қўллаш иқтисодиётга ижобий таъсир кўрсатади.
Ревальвация (лотинча сўздан олинган бўлиб, қадри ошиш деган маънони англатади) – миллий валютанинг чет эл валютасига нисбатан қадрининг ошишидир. Ревальвация сотиб олиш қобилияти кучли бўлган валюталар бўйича, масалан, Германия, Швейцария, Япония каби мамлакатларда қўлланилади. Бу мамлакатлар узоқ вақт давомида актив тўлов балансига эга бўлиб келган. Бу мамлакатларнинг экспорт қудрати юқори бўлиши, инфляция даражасининг пастлиги ҳам ревальвация ўтказишга асос ҳисобланади. Ревальвация девальвацияга нисбатан жаҳон амалиётида камроқ қўлланилади. Ревальвациянинг салбий томонлари ҳам мавжуд. Ревальвация мамлакатнинг экспорт потенциалини камайтириши мумкин. Бунга сабаб ревальвациядан кейин мамлакат товарларининг жаҳон савдо бозорида чет эл валютасидаги нархининг ошишидир. Бу эса мамлакат тўлов балансига салбий таъсир кўрсаташи мумкин. Ревальвация яна ишсизлик муаммосини келтириб чиқариши мумкин. Ревальвацияда чет эл валютасида кредит олган қарз олувчилар ютади. Шу билан бирга, импорт қилувчилар олиб келган товарлари учун арзонроқ чет эл валютасини олиш имконияти туғилади ва импорт учун қулай муҳит юзага келади.
Валюта чекловлари деганда, одатда, чет эл валютаси олтин ва бошқа валюта қийматликлари билан бўладиган операцияларни давлат миқёсида қонун асосида чеклаш тушунилади. Бу чорани амалга оширишдан мақсад тўлов балансининг активлигига ва миллий пул бирлиги курсини қўллаб-қувватлаш ва унинг барқарорлигига эришишдан иборат. Миллий валюта барқарорлигини таьминлаш мақсадида Марказий банк мамлакатга чет эл капитали келиб тушишини таъминловчи чоралар ишлаб чиқади ва амалга оширади.
Марказий банк депозит сиёсати орқали мамлакат ресурс бозори, тижорат банклари депозит сиёсати ва депозит операциялари ҳолатига таъсир кўрсатади. Одатда Марказий банк тижорат банклари депозит операциялари бўйича фоиз ставкаларининг энг юқори даражасини белгилайди. Шунингдек, тижорат банклари депозит сиёсатини ишлаб чиқиш, депозит сиёсатининг асосий йўналишлари бўйича асосий мезонларни аниқлаб беради.