Psixologiya kafedrasi maxsus psixologiya

Ранг ва тусларни идрок этиш: Инсоннинг диққатини ўзига жалб қилувчи нарса – бу рангдир. Ранг ёрдамида нарсалар ҳақидаги билимларимиз бойийди, мазмун касб этади.
Айниқса, ранг инсонда ҳис-туйғуни уйғотади. Кўзи ожиз болаларда рангни идрок этиш қийинлашган бўлади. Айниқса, улар қизил, кўк, яшил рангларни қийинчилик билан идрок этадилар. Тусларни идрок этиш катта қийинчилик туғдиради.

Кўзи ожизлар аниқ яққол чизиқлар билан чизилмаган кўргазмали қурол, расмларни фарқлашга қийналадилар. Шунинг учун ҳам кўзи ожизлар учун чиқариладиган кўргазмали қуроллар, чизма ва расмлар мураккаб рангларда бўлмасдан, балки қора-қалин чизиқлар билан чизилган аниқ ва яққол бўлиши шарт.

Ҳаракатни идрок этиш: Нарсаларнинг фазодаги ҳолатини идрок этиш кўзи ожиз болалар ва катталарда кўрув доирасининг торлигидан, кўрув ўткирлигининг пастлиги, кўз соққасининг ҳаракатчанлигининг пастлиги (камлиги)дан суст кечади.

Эшитув идроки: Бола ўсиб бориши билан эшитув идроки

мураккаблашиб, товушнинг узоқ-яқинлигини, таниш-нотанишлигини, йўналишини ва бошқа хусусиятларини фарқлашга ўрганиб боради. Товушларни аниқ ва нафис идрок этиш асосан мактабгачагача ва кичик мактабгача ёшида шаклланади. Кўрлар ва заиф кўрувчилар эшитув ёрдамида ташқи муҳитни идрок этадилар. Улар эшитув билан фақат товушларни, фазони идрок этиб қолмасдан, жойнинг тузилишини, нарсаларнинг катта-кичиклигини, ҳатто гўзаллигини ҳам идрок этадилар.

Масалан: баргларнинг шитирлаши, қушларнинг сайраши ва бошқа нарсалар табиат ва унинг тузилиши ҳақида, гўзаллиги ҳақида бу тоифа болаларга кўплаб ахборот беради.

Тери ёкт пайпаслаб идрок этиш: Тери ёрдамида инсон оғирликни, босимни, юзанинг хоссаларини, зичликни, иссиқ-совуқни, оғирликни ва бошқаларни сезади ва идрок этади. Инсон кўрув ёрдамида нарса ва объектларнинг 8 хил белгиларини фарқласа, тери ёрдамида пайпаслаб 11 хил тоифадаги белгиларни фарқлай олади. Меҳнат жараёнида чап ва ўнг қўлларнинг иш бажаришдаги вазифасида тақсимланиш юз беради. Ўнг қўл асосан меҳнатда, меҳнат қуролларидан фойдаланишда етакчи рол ойнайди, чап қул ёрдамчи вазифани ва назорат вазифасини бажаради. Шунингдек, бармоқлар ҳам маълум иш бажаришга ихтисослашган. Масалан, ўнг қўлнинг кўрсаткич бармоғи бу тоифа болаларда релефли нуқталарни топиш ва фарқлашга мослашган бўлса, чап қўлнинг кўрсаткич бармоғи шу олинган маълумотларнинг тўғрилигини текширади.