|
Xolerik
Kuchli
muvozanatli
bexalovat
Flegmatik
Kuchli
muvozanatli
kam harakat
Melanxolig
Kuchsiz (sezgir
ziyrak)
Oliy nerv faoliyatning 4 asosiy tipi farqlangan.
l. Kuchli muvozanatli va tez (jonli) 2. Kuchli muvozanatsiz (bexalovat)
3. Kuchli muvozanatli va sekin (osoyishta)
4. Kuchsiz tip.
Temperament haqida
►
Ҳар бир шахс ўзига хос қайтарилмас дунё.
Дунёда бир-бирига айнан ўхшаш бўлган икки
кишини топиш жуда мушкул. Одам ташқи
қиёфаси, бўйи-басти билаи бошқа бирор
кимсага ўхшаши мумкин, лекин феъли, мижози
ва шахс сифатидаги хусусиятлари нуқтаи
назаридан айнан бир хил инсонлар бўлмайди.
Ҳаттоки, олимлар битта тухумда ривожланган
эгизакларда ҳам жуда кўп жиҳатдан айнан
ўхшашликни қайд қилишган, шахсий
сифатларидаги корреляцияда эса баъзи
тафовутлар аниқланган.
Индивид
– бу
биологик,
физиологик,
ижтимоий,
психологик
хусусиятлари
бирлигида алоҳида
олинган инсондир.
Индивид бўлиб
дунёга келган
инсонни шахс
бўлиб
шаклланиши учун
бир қанча
шартлар зарур
бўлади.
Индивид
–
Ҳар бир кишининг
шахси унинг
индивидуаллигини
вужудга
келтирадиган
ҳислатлар ва
фазилатларнинг
фақат унга хос
бирикувидан таркиб
топгандир
Индивидуаллик –
кишининг ўзига
хослигини, унинг бошқа
одамлардан фарқини
акс эттирувчи
психологик фазилатлар
бирикмасидир.
Индивидуаллик
темперамент ва
характер
хусуссиятларда,
одатларда, устун
даражадаги
қизиқишларда, билиш
жараёнларига оид
фазилатлар (идрок,
хотира, тафаккур,
тасаввур) да
қобилиятларда,
фаолиятнинг шахсга
хос услубда ва
ҳоказоларда намоён
бўлади.
Индивидуаллик
Муайян социал
бирлик учун
етакчи фаолиятга
кўпроқ даражада
«жалб қилинган»
индивидуал
фазилатларгина
шахснинг хусусан
ўзига хос
фазилатлари
сифатида юзага
чиқади.
Индивидуал- типик хусусият шахс яшаётган ва
шақлланаётган бирликнинг ривожланишига ва
индивидлараро муносабатларнинг билвосита ифодаси
ҳисобланган фаолиятнинг характери, қадриятлари ва
мақсадларига боғлиқ тарзда жиддий равишда турли хил
кўринишда намоён бўлади.
►
Қобилятлар
— шахсдаги шундай
индивидуал, турғун сифатларки, улар
одамнини турли хил фаолиятдага
кўрсатгичлари, ютуқлари ва
қийинчшшклари сабаблариии тушунтириб
беради.
►
Темперамент —
инсоннинг турли
вазиятларда нарса, ҳодиса, ҳолатлар ва
инсонларнинг ҳатти-ҳаракатларига
нисбатан реакциясини тушунтириб
берувчи хусусиятлари мажмуидир.
►
Характер
— шахснинг алоҳида инсонлар
ва инсонлар гуруҳи, ўз-ўзига, вазиятлар,
нарсалар ва ҳодисаларга нисбатан
муносабатларидан орттирадиган
сифатларини ўз ичига олади.
►
Темперамент ва фаолиятнинг
индивидуал хусуснятлари. Шахснинг
индивидуал хусусиятлари ҳақида гап
кетганда, уларнинг туғма, биологик
хусусиятларига алоҳида эътибор
берилади. Чунки аслида бир томондан
шахс ижгимоий мавжудот бўлса, иккинчи
томондан — биологик яхлитлик, туғма
сифатларни ўз ичига олган субстрат-
индивид ҳамдир
►
темперамент
–
шахс
фаолияти ва хулқинг
динамик (ўзгарувчан)
ва эмоциоиал-ҳиссий
томонларини
характерловчи
индивидуал
хусусиятлар
мажмуидир.
►
Темперамент
хусусиятлари
шхахснинг ички
тузилмаси билан
боғлиқ бўлиб,
уларнинг намоён
бўлиши унинг
конкрет вазиятларга
муносабатини,
экстримал
вазиятларда ўзини
қандай тутишини
белгилаб беради.
Академик И. Павлов темперамент
хусусиятларини белгилаб берувчи
уч олий нерв тизими хоссаларини
ажратган эди:
м у в о з
а н а т л
а ш г а н
л и к
ҳ а р а к
а т ч а н
л и к
к у ч
куч
яъни нсрв тизимининғ кучли
қўзғатувчилар таъсирига бардоши
шунга кўра одамлардаги меҳнатга яроқлилик,
чидам каби
сифатларншет намоён бўлиши:
м у в о з а н а т л а ш г а н л и к,
,
яъни асабдаги
Ормозланиш
ва қўзғалиш
жараёштарининг ўзаро
мутоносиблиги,
шунга кўра, ўзини
тута олиш,
босиқлик каби
сифатлар
ва уларга
тескари
сифатларнинг намоён бўлиши;
ҳ а р а к а т ч а н л и к
яъни қўзғалиш ва тормозланиш
жараёнларидаги ўзаро алмашиниш
жараёнининг
тезлиги ва
ҳаракатчанлиги
маъносида. Куйидаги расмда
нерв жараёнлари билан т
емперамент типлари
ўртасида боғлиқлик
асосида темперамент
типлари акс эттирилган.
НЕРВ ТИЗИМИНИНГ ТИПЛАРИ
Мувозанатлашган
мувозанатсиз
инерт
кучсиз
сангвиник
холерик
флегматик
меланхолик
ТЕМПЕРАМЕНТ
Темпрамент турлари
►
Холерик'>Сангвиник — жуда фаол, ҳар бир нарсага ҳам қаттиқ кулаверади;
ёлғон далиларга жаҳли чиқади. Атрофдаги нарсалар, маърузалар
диққатини тез жалб этади. Имо-ишораларни кўп ишлатади,
чеҳрасига қараб кайфиятини англаб олиш қийин эмас. Жуда
сезгир бўлишига қарамай, кучсиз таъсир (қўзғатувчилар)ни сеза
олмайди, серғайрат, ишчан, толиқмас. Фаоллик билан реактивлик
муносабати мувозана-тида, интизомли, ўзини тия билади, бошқара
олади. Хатти-ҳаракати жўшқин, нутқсуръати тез, янгиликни тез
пайқайди, ақл идроки тий-рак, топқир, қизиқишлари, кайфияти,
интилишлари ўзгарувчан. Кўникма ва малакаларни тез эгаллайди.
Кўнгли очиқ, дилкаш, муло-қотга тез киришади. Хаёлоти
(фантазияси) юксак даражада ривож-ланган: ташқи таъсирларга
ҳозиржавоб ва ҳоказо.
Сангвиник
►
Холерик - суст сензитивлик хусусиятига эга.
Жуда фаол ва реак-тив. Кўпинча реактивлиги
фаолликдан устун келади. Бетоқат, сер-зарда,
тинимсиз.
►
Сангвинликка қараганда силлиқроқ, лекин
кўпроқ қотиб қолган (ригидроқ).
►
Қизиқишлари, интилишлари барқарор, хатти-
ҳаракатларда қатъ-ийлик мавжуд.
Бироқдиққатни бир жойгатўплашда қийналади.
Нутқ суръати тез ва ҳоказо.
Холерик
►
Флегматик-сензитивлиги суст, ҳис-туйғуси
(эмоцияси) кам ўзга-рувчан, шунга кўра бундай шахсни
кулдириш, жахдини чиқариш, кайфиятини бузиш қийин.
Кўнгилсиз ҳодиса, хавф-хатар ҳақидаги хабарга
хотиржамлик билан муносабатда бўлади. Вазмин, кам
ҳара-кат. Имо-ишораси, мимикаси кўзга яққол
ташланмайди. Лекин сер-ғайрат, ишчан, фаол,
чидамли, матонатли. Нутқ ва ҳаракат суръати суст.
Фаросати қийиқроқ. Диққатни тўплаши осойишта.
Қотиб қол-ган (ригид). Диққатни кўчириш қийин.
Интровертированлашган, кам-гап, ичимдан топ.
Янгиликни қабул қилиши мураккаб. Ташқи таас-
суротларга сустлик билан жавоб беради (қайтаради).
Do'stlaringiz bilan baham: |
