Professori f m. f d. I. Sattorov ttymi qoshidagi al o‘qituvchisi L

Download 0,87 Mb.

bet	15/18
Sana	29.12.2021
Hajmi	0,87 Mb.
	#74193

1 ... 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Bog'liq
fizikida

KPNO О.Эга (36") Telescope
Help 3PECTROHETER

Dome \| open		Take Reading \| О
Tracking \| Slew Rate \| ⁴
О N 1
_NJ О EI w\|o
о Right Ascension

Declination

Change View
Instrument
- °°"	October 22, 2002
Set Coordinates \|
О

2.1- rasm. CLEA/LSS dasturiy laboratoriya ishining bosh sahifasi

56

Sahifa o‘rtasida grafik chizish uchun tayyor chizma ochiladi (bu chizmaning
y - o‘qida intensivlik, * - o‘qida esa to‘lqin uzunligi angestrumlarda yozib
qo‘yilgan).

Spetrofotometrda elektronlarni sanob beruvchi chizg‘ich (lineyka) ishlatiladi,

uni 512 ta nur sezuvchi elementi (fotodiodlar) spektr bo‘ylab shunday

joylashtirilganki, ularning barchasi birgalikda galaktika (yulduz) spektrini 3900 a

dan 4500 a gacha bo‘lgan qismini ko‘rsatadi. Sahifani chap yuqori burchagidagi

«Start/Resume» yozuvli tugmani bosib, 512 ta kanalda foton sanoq boshlanadi
(2.2-rasm). Sanash vaqti grafikdan pastroqda, o‘ng tomonda ko‘rinib turadi.

Sanash qancha uzoq (100-1000 sekund) bajarilsa, spektr shuncha aniq

ko‘rina boshlaydi signal/shovqin («Signal/Noise») nisbati orta boshlaydi, yaxshi
spektr olish uchun bu nisbat 50 dan kam bo‘lmasligi kerak.

НВИ

T-Art.'Rft^imft Tmr+ . Rft-mrrl \1-лч. Prrd Rft* in

Angfltrnmft

Object NGC 4448 Integration (Secondc|: 56.0

Apparent Magnitude (V): 12.29 Photon Couni: 6165863

Rlghl Accenclon: 12h 25m 47.94o Avg. par Channel: 10276

Declination: 28d 54* 09.7' Slgnalff-lalGe; 101.2

2.2-rasm. Yulduz spektrini olish

^ RkUluii SfjeLlruiuet» Readily

O‘lchash natijalari o‘rtachalanib, egri chiziq bilan tutashtiriladi va spektrni yozuvi hosil bo‘ladi. Bu yozuvda qora chiziqlar intensivligi keskin pasaygan, va yana keskin ko‘tarilgan chuqurcha shakliga ega (2.2-rasm).

O’quvchining oldiga qo‘yilgan vazifa: o’quvchi kompyuter ekranida galaktikalarni ko‘radi va ularning spektrini kompyuter ekraniga yozib oladi, undagi spektral chiziqlarning to‘lqin uzunligini «o‘lchaydi», bu chiziqlar bir-

57

biridan yulduz spektriga o‘xshash uzoqlikda joylashganligiga ko‘ra, to‘lqin uzunliklari (spektrdagi o‘rinlari) o‘zgarganiga ishonch hosil qiladi.

Ko‘pchilik galaktikalar spektrining, biz bu ishda tekshirayotgan qismida uchta

0 0

yutilish chizig‘i bor: bular kalsiy ionining K (A3933,7a ) va N(A3968,5a )

chiziqlari va metall ionlari hosil qilgan tasma (G-tasma, A4305 a ). Bu chiziqlami spektrda egallagan o‘rni, to‘lqin uzunligi o‘lchanadi.

O’quvchining vazifasi har bir galaktika spektridagi K, N va G chiziqlarning to‘lqin uzunligini yuqorida aytilgandek o‘lchash va natijani (A,) chiziq yozuvidan o‘ng tomondagi birinchi kattakka yozib qo‘yishdan iborat (2.3 -rasm). с = з • io ⁶ км / с yorug‘lik tezligi, hisoblangan tezlik з -har bir chiziqdan o‘ng tomondagi ikkinchi katakka yoziladi.

2.3-rasm. Olingan natijalarni qayd qilish va taqqoslash.

Olgan natijalarni o’quvchilar quyidagi ko‘rinishdagi jadvalga to‘ldiradilar. Jadvallarda ayrim galaktikalarning spektrida kalsiy ioni chiziqlari (CaII va K chiziqlarning o‘lchangan to‘lqin uzunliklari, spektrni olish uchun sarf qilingan vaqt) o‘lchashlarda signal-shovqin nisbati, siljish miqdori va unga mos keladigan galaktikaning uzoqlashish nuriy tezligi qayd qilinadi.

58

№	Galaktika nomi	K(CaII) chiziq 3933.7	H(CaII) chiziq 3968.5	G tasma 4305	To‘g‘ri chiqish a	Og‘ish burchagi 8	Foton yig‘ish uchun sek ketgan vaqt	Yig‘ilgan fotonlar soni	Signal/ shovqin nisbati

Uchta chiziqning to‘lqin uzunliklari (X) o‘lchangandan keyin spektral chiziqni qizilga siljishi hisoblanadi. AX=X-X₀ (qo‘zg‘almas manba, laboratoriya manbai) va unga asosan galaktikalarning bir-biridan uzoqlashish tezligi з = — ■ с ^X0 hisoblanadi. Hisoblash natijalari jadvalga qayd qilinadi. Ushbu jadval hisobotda topshiriladi. Hisobot uchun o’quvchilarga topshiriq jadvali 2.2-jadval №	K(CaII) chiziq (1 = 3933.7) bo‘yicha siljish AX	H(CaII) chiziq (X = 3968.5) bo‘yicha siljish AX	G tasma (X = 4305) bo‘yicha siljish AX	K(CaII) chizig‘i AX 3 = с ^Xo bo‘yicha topilgan nuriy tezlik ( A X )km/s	H(CaII) chizig‘i AX 3 с ^Xo bo‘yicha topilgan nuriy tezlik ( A X )km/s	G tasma AX 3 с ^Xo bo‘yicha topilgan nuriy tezlik ( A X )km/s	3 УР km/s larda

Ishning ikkinchi qismida «To‘g‘ri chiqish - tezlik» diagrammasi tuziladi (2.4-rasm). Diagramma sektorlardan iborat bo‘lib, ular bo‘ylab to‘g‘ri chiqish (RA) lar qo‘yilgan, ya’ni 12^h, 13^h, 14^h va hokazo.

59

TELESCOPE	KPMO 0	Large Scale Structure Autoplot Mode: OFF	¥950831
Dome open		Large Scale Structure Autoplot Mode: OFF	¥950831
Tracking Slew Rate ¹⁶ О		RA (hours) \	12 12000 km/s
О *1 T1 ^ U] О		/Л\	8000 km/s
О

Download 0,87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: