Professori f m. f d. I. Sattorov ttymi qoshidagi al o‘qituvchisi L

5- itova

Kuzatishlarda qo’llanilayotgan teleskoplarning о|)ЬК kuchi va tasvir sifati oshgan sari galaktikalar suratining aniqligi ham ок;а bordi. Ular har хП ko’rinishga ega ekanligi aniqlandi.

1926 yilda Хabbl birinchi Ьог galaktikalarni sinflarga ajratdi. Ular asosan uchta: elliptik (Е), spiral (S) va Mto’g’ri (Ir). tozirgi paytda ham shu asosiy sinflar amalda va ular ога^ sinflarga ajratilgan Иок1а qo’llaniladi.

6- ilova

Spiral galaktikalar

Elliptik galaktikalar Sb'

V¹

Sc

Sa Sp

Eg E2 E7 Yelkali spiral galaktikalar

SBa )

^ \

SBb

SBc




Pаrizod yulduz turkumidаgi M87 elliptik gаlаktikа.

7- ilova




Andromedа tumаnligi- M31 spirk gаlаktikа. Bizning Gаlаktikа bilаn birgа

mахаlliy guruхgа kiradi

38


8- ilova




Yelkali NGC1365. spiral galaktika

9. 
   ilova
   

Keyinchalik bajarilgan tekshirishlar galaktikalar ham yulduzlar singari guruhlar va to’dalar hosil qilishini ko’rsatdi. Ular o’nlabdan o’nlab minggacha galaktikadan tarkib topganligi aniqlandi. Bizning Galaktika o’z atrofidagi 13 ta yo^,ldosh galaktika (shu jumladan, Magellan Bulutlari) bilan birgalikda bitta "oila" tashkil etadi. Аndromeda tumanligi (M31) ni ham o’ndan ortiq galaktika o’rab turadi.

9. 
   ilova
   

Galaktika to’dalari o’z navbatida o’ta katta to’da yoki o’tato’da hosil qiladi. Bunday o’tato’dani ko’ndalang kesimi 50-150 Mps. ²ozircha bunday 10 ga yaqin o’tato’da topilgan. o’tato’dalar cho’zinchoq yoki zanjir shaklga ega. Shunday tarqoq to’daga bizning Galaktika kiradigan va markazi Sumbula yulduz turkumi tomonda bo’lgan o’tato’da misol bo’laoladi. o’tato’dalar orasida "bo’shliqlar" ham mavjud. Masalan Persey yulduz turkumi yo’nalishida uzunligi 24 80 Mps bo’lgan "bo’shliq" bor, unda galaktika kuzatilmaydi. Biroq bu masofa Koinot o’lchamlari bilan solishtirilganda kichik. Koinotda galaktikalar bir tekis joylashgan deb hisoblasa bo’ladi.

39

11- itova Tabiatning o’zi astrofiziklar uchun gravitatsion linzalanisl effektiga asoslangan, barcha to’lqinli gigant kosmik teleskopni o’ylab topgan. Bu hodisa umumiy nisbiylik nazariyasi asosida, ХХ asrning o’ttizinchi yillarida nazariy jihatdan bashorat • i* i • ■ м s