Professori f m. f d. I. Sattorov ttymi qoshidagi al o‘qituvchisi L

Spiral galaktikalar: Sentavr yulduz turkumida ko'rinadigan NGC 4603 (a) va Andromeda tumanligi (b)




Keyingi bosqichda, ko‘plab yaqin galaktikalarda qaynoq yulduzlar (O, V) atrofida ionlangan vodorod (HII) sohalarini kuzatish va burchakiy kattaligini o‘lchash mumkinligi va ba’zi, masalan M33 da 369 galaktikalarda bunday soha kuzatilishi tushuntiriladi. HII sohani kengligi yulduzning spektral sinfiga bog‘liqligi, qaynoq (OV) yulduzlar o‘z atroflarida keng HII sohalar hosil qilishlari: masalan O yulduzlar atrofida hosil bo‘lgan HII soha radiusi 60 ps ga teng ekanligi izohlab beriladi. Agar HII soha ichidagi yulduzni spektral sinfi aniqlansa va HII sohasining burchakiy kengligi o‘lchangan bo‘lsa, burchak va tomon orasidagi oddiy trigonometrik munosabatdan foydalanib masofani hisoblash mumkinligi ko‘rsatib beriladi. Bunday usul bilan o‘lchangan masofa boshqa usullar bilan o‘lchangan masofaga tengligi isbotlanadi.

Uzoq galaktikalar masofasini o‘lchashning eng effektiv va aniq usuli ular spektrida chiziqlarni spektrining qizil tomoniga siljishini o‘lchashga asoslanganligi ta’riflanadi. Bu usulni (AA)ni doppler effekti bilan tushuntirish tabiiy bo‘lgani sababli Slayper bu tumanliklar kuzatuvchidan minglab va o‘n minglab km/s tezlik bilan uzoqlashmoqda degan xulosasiga ta’rif beriladi va shu tariqa Xabblning formulasi topiladi va ekranda Xabbl diagrammasi namoyish etiladi va unga ta’rif beriladi

36


3-ilova




.6