Primatlarning asosiy evolyutsion bosqichlari

Mehnat qurollarini ishlab chiqarishdan olingan tajribalarni imo-ishora bilan emas, balki tovush chiqarib tushuntirish zaruriyatini keltirib chiqargan va bu hodisa odamzodning hayoti bilan bog‘liq zaruriyati edi. Masalan, maymunlarda ham har xil tovush bo‘lgan. Shu o‘rinda shimpanzelarda 20 xildan oshiq tovush bor. Bunday emosiya bilan bog‘liq tovush «hayot tovushi» deb atalgan. Taniqli arxeolog V.V.Bunakning ta’limoti bo‘yicha ana shu hayot tovushi tovushli nutqning kelib chiqishida muhim baza bo‘lib xizmat qilgan. Demak, nutqning kelib chiqishi odamzodning mehnat faoliyati bilan bog‘liq bo‘lib, bu hodisa ibtidoiy to‘da taraqqiyot bosqichida oddiy shaklda vujudga kelgan. Mehnat jarayoni, ishlab chiqarish kuchlarining tobora rivojlanishi natijasida nutq bilan bog‘liq so‘zlashuv boyligi ham oshib borgan. Ma’noli va muayyan chuqur fikrga ega so‘zlashuvni hozirgi zamon odamlarining shakllanishi bilan muvoziy jarayon, desak xato emas. Antropologlarning xulosasiga ko‘ra aytish lozimki, neandertal odamlarida abstrakt tushuncha vujudga keladi. Bunga asos shuki, bu turdagi maymunsimon odamlarning miya hajmi hozirgi zamon odamlarining miya hajmidan qolishmas edi. Shunday qilib, dadil aytish mumkinki, odam nutqi va fikri ilk paleolitdan so‘nggi paleolit davriga o‘tish jarayonida sodir bo‘lib, bu hodisa muhim sakrash edi. Shu bilan birga tovushli nutq ham rivoj topib borgan. Fikr va nutqning muvoziy evolyusiyasi natijasida so‘nggi paleolit davri boshlariga kelib, hozirgi zamon odamlarining nutqi va tili tashkil topadi. Neandertallar o‘z to‘dasiga taalluqli o‘lganlarni shu maqsadlarda maxsus dafn qilgan bo‘lishlari mumkin. Shunday qilib, neandertallar dafn marosimlarida sosial bog‘liqlikni ko‘rish mumkin. Sosial bog‘liqlik va normaning paydo bo‘lishi neandertal qabrlari bilan bog‘liq birdan bir tushuncha emas.