Presentation · May 2019 doi: 10. 13140/RG

Noverbal nutqiy vositalarning turlari 
1.
 
Vizual vositalar: 

kinesika – qoʻl, bosh, oyoq, tana harakatlari, qadam tashlash; 

yuz ifodasi, koʻz ifodasi; 

pozalar – qomat, boshni tutish; 

qarash yoʻnalishi, vizual aloqalar; 

teri reaktsiyalari – qizarish, oqarish, terlash; 

proksemika (muomalani tashkil etish zamoni va makoni) – suhbatdosh 
bilan oraliq masofa, masofa oraligʻi burchagi, shaxsiy kengliklar; 

qoʻshimcha muloqot vositalari – qaddi-qomat xususiyatlarini boʻrttirish 
yoki yashirish (jinsni, yoshni, irqni); tabiiy tana tuzilishini oʻzgartirish 
(kiyim, soch turmagi, kosmetika vositalari, koʻzoynak, taqinchoqlar, 
tatuirovkalar, moʻylov va soqol, qoʻldagi kichik ashyolar). 
2.
 
Akustik vositalar:

paralingvistik (ovoz sifati, uning diapazoni, tonalligi) – balandligi, 
tembri, maromi, tovush balandligi; 

ekstrolingvistik
 
– nutq pauzalari, kulgu, yigʻi, xoʻrsinish, yoʻtalish, 
qarsak. 
3.
 
Taktilg’ vositalar:

takesika – teginish, qoʻl siqish, quchoqlashish, oʻpishish. 
4.
 
Olg’faktor vositalar:

yoqimli, yoqimsiz hidlar;
 

insondan taraladigan tabiiy va sunhiy hidlar.
 
Noverbal vositalarda har bir madaniyat oʻz izini qoldiradi, shuning uchun 
butun insoniyat uchun umumiy boʻlgan mehyorlar yoʻq. Boshqa mamlakatlarning 
tilini oʻrgangan kabi uning noverbal tilini oʻrganish ham zarurdir. 
Kommunikativ jarayonni tashkil etish zamoni va makoni, shaxslararo 
masofa. 
Nutqsiz vositalarning birinchi guruhiga kommunikativ jarayonni tashkil 

---

54 
etish makoni va zamoni kiradi. Ular ham maxsus belgilar tizimi boʻlib, 
kommunikativ tizimlarning tarkibiy qismi sifatida mahnoga ega boʻladi.
Soʻnggi vaqtlarda psixologik tadqiqotlarda muloqotga kirishuvchi shaxslar 
oʻrtasidagi 
distantsiyaning 
kommunikativ 
ahamiyatiga 
va 
muloqot 
samaradorligining sheriklar joylashuviga bogʻliqligi masalalariga ehtibor 
berilmoqda. Muloqotga kirishuvchilar oʻrtasidagi masofalarning toʻrt turi 
farqlanadi: intim (0-0,5 m), shaxsiy (0,5-1,5 m), ijtimoiy (1,5-3 m), ommaviy ( 3 
metrdan ortiq).