Plastik massalar deb sun’iy ravishda bogiovchi organik

---

1.3. Plastik massalari
Plastik massalar deb sun’iy ravishda bogiovchi organik 
polimerlar asosli sun’iy ravishda olingan materiallarga aytiladi. Bu 
materiallar qizdirilganda plastik holatga o‘tish qobiliyatiga ega 
boiadilar. Shundan foydalangan holda ularga bosim ostida turli 
kerakli shakllar beriladi va keyinchalik sovushi natijasida shu berilgan 
shaklni saqlab kolishadi. Materialdagi bogiovchining kelib chiqish 
tabiatiga ko‘ra shakllangan plastik massalar, qayta sovushi natijasida 
yoki yana qayta qizdirilishi natijasida qotishi amalga oshiriladi.
1.3.1. Plastik massalarning tarkibi, klasifikatsiyasi va xossalari
Plastik massalarning asosiy komponenti bogiovchi modda 
hisoblanadi. Ko‘pchilik plastik massalar uchun bog‘lovchi modda 
sifatida sun’iy smolalar qoilanilsa, kam hollarda selleyuloza efirlari 
qo‘llaniladi. Aksariyat plastik massalar asosan termoplastik boiib, 
ular faqat bitta bogiovchidan tashkil topgan, misol: polietielen, 
organik shisha va shunga o‘xshashlar boiadi.
Plastik massalarda bogiovchi moddadan tashqari yana bir asosiy 
komponent bu toidiruvchi (kelib chiqishi organik yoki noorganik 
boigan kukunsimon, tolasimon materiallar) hisoblanadi. Toidiruvchi 
komponent bogiovchi komponent bilan to ia aralashtirilgandan keyin 
yarim plastik massa mahsuloti hosil boiadi, keyinchalik ularga 
kerakli shakl berilishi natijasida tayyor plastik massadan yasalgan 
buyum hosil boiadi. Materialdagi toidiruvchi plastik massalami 
mexanik xossalarini oshiradi, shakllangan buyumning qotish 
jarayonida oicham o‘zgarishlarni qisqartiradi va materialga turli u 
yoki bu o‘zgacha xossalarga ega boiishligini ta’minlaydi. Bundan 
tashqari, plastik massalarga texnologik jarayonni, ya’ni bosim bilan 
ishlashni yengillashtirish maqsadida ularga plastifikator deb 
nomlangan turli moddalar, jumladan: 
oltin kislatasi, sterin, 
dibutilftalat hamda shunga o‘xshagan moddalar qo'shiladi va nihoyat 
plastik moddalarga qotiruvchi, plastik massalami shakllashdan oldin 
qotib qolishligining oldini olish maqsadida sekinlatuvchi yoki 
strukturadagi kerakli kimyoviy reaksiyani tezlatish maqsadida 
katalizatorlar hamda plastik massadan yasalgan buyumlarga rang 
berish maqsadida ranglovchilar qo‘shilishi mumkin.

---

Plastik massalaming xossalari, asosan, ulaming tarkibidagi kom- 
ponentlar miqdori va ulaming orasidagi nisbatlari bilan belgilanadi. 
Bu esa materialdagi komponentlar nisbatlarini o‘zgartirish orqali 
ulaming xossalarini keng chegaralar qiymatlarida o‘zgartirish 
imkoniyati paydo boiadi.
Bogiovchi moddaning xossasiga ko‘ra plastik massalar termo­
plastik — asosan termoplastik polimerlar asosli, va termoreaktiv -
asosan termoreaktiv smolalar asosli plastik massalarga bo‘Iinadi.