Plastik massalar deb sun’iy ravishda bogiovchi organik

1.6. Termoreaktiv plastmassalar
Termoreaktiv plastmassalarda bogiovchi material sifatida 
termoreaktiv polimerlarning smolalari qoilanilib ulami polimerlashuv 
(qotishi) jarayonini tezlatish maqsadida, qotiruvchilar (otverditeli), 
tezlatuvchilar, yoki qotish jarayonini sekinlashtirish maqsadida, 
sekinlatuvchilar hamda shakllash jarayonini osonlashtirish maqsadida 
plastifikatorlar, rang berish maqsadida ranglatuvchilar qo‘shilgan 
boiadi. Bunda bogiovchi materialga boigan asosiy talablarga: 
yuqori yopishqoqlik yoki boshqacha qilib aytganda biriktiruvchilik 
xususiyati; yuqori issiqbardoshlik; yuqori kimyoviy turg‘unlikka, 
yuqori elektr izolyasiya xossalariga, qayta ishlash jarayoni osonligi,

---

qotish jarayonida o ‘lchamlaming kirishish darajasi kichikligi va 
o‘zidan zararli taksik gazlami chiqarmasligi kerak. Bunda material- 
dagi smolalar to‘ldiruvchi bilan birga birikib materialga tushayotgan 
tashqi yuklamalami birga qabul qilishiga to‘g‘ri kelganligi uchun 
qotish jarayonidan o‘tgan smola kerakli darajada mustahkamlikka ega 
boiishligi talab etiladi. Termoreaktiv plastmassalarga qo‘shiladigan 
bogiovchilar yuqori yelimlash xossasiga ega boiishi uchun ular 
qutubli bogianishga ega boiishligi kerak. Bundan tashqari, 
materialdagi bogiovchi va toidiruvchining issiqlikdan kengayish 
koeffitsiyenti deyarli bir xil boiishligini ta’minlash zarur, aks holda 
materialda o‘z-o‘zidan dars ketishlar kuzatiladi.
Sanoat miqyosida ishlab chiqariladigan termoreaktiv plastmas- 
salarda bogiovchi material sifatida: fenolformaldigid, kremniyorganik, 
epoksid va o‘zgarmas yarim efirlar smolalari qoilaniladi. Bulaming 
ichida yuqori yelimlash va biriktirish xossasiga ega boigan 
bogiovchi epoksid smolasi hisoblanib yuqori mexanik xossaga ega 
boigan plastmassa ishlab chiqarishga imkon beradi. Kremniy organik 
bogiovchi va shisha tolasiga ega boigan plastmassaning issiqbar- 
doshligi 260-370°C ni tashkil etsa, fenolformaldigid qoilanilgani 
260°C, o‘zgarmas yarim efir va epoksid smolasiga ega boigani 200°C 
haroratga bardoshli boiadi. Epoksid smolasi va o‘zgarmas yarimefir- 
laming eng muhim xossasiga ulaming yuqori temperaturalardan 
tashqari past temperaturalarda polimerlashuv, ya’ni qotish jarayoni 
sodir boiishligida boiib, bunda materialga zarar yetkazadigan 
o‘zgarishlar kuzatilmaydi va oichamlaming kirishish darajasi juda 
kichik qiymatlarda sodir boiadi. Bunday plastmassalarda gabarit 
oichamlari katta boigan konstruksion detallar ishlab chiqarishda 
qoilaniladi.
Termoreaktiv plastik massalarda qoilaniladigan toidiruvchi 
turiga ko‘ra ular kukunsimon, tolali va qatlamli plastmassalarga 
boiinadi.