Plants reproduction

 
Тадқиқот объекти ва қўлланилган методлар 
 
Тадқиқот давомида Олий таълимнинг давлат таълим стандарти. Асосий қоидалар [6] ,
5411100 – “доривор ўсимликларни етиштириш ва қайта ишлаш технологияси” таълим 
йўналиши фанлар мазмунига қўйилган талаблар [7], таълим йўналишининг ўқув режаси ва 
ихтисослик фанлар блокидаги ”Доривор ўсимликлар интродукцияси” фани ўқув дастурида 
тавсия қилинган асосий манбалар [8] ҳамда Доривор ўсимликлар етиштиришнинг инновацион 
технологиялари (ўқув-услубий мажмуа), Доривор ўсимликлар интродукцияси ва уни 
баҳолашнинг самарали усуллари (ўқув-услубий мажмуа) номли ўқув қўлланма ва 
мажмуалардаги маълумотлар тўлиқ таҳлил қилиб чиқилди [9-10]. Бундан ташқари биология 
фанларни ўқитишда қўлланилаётган педагогик технологияларга бағишланган қатор 
республикамизнинг етакчи олимларининг ишлари: Биология таълим технологиялари [11];
Педагогик технологияларнинг татбиқий асослари [12]; Педагогик технология [13]; Педагогик 

---

* GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI AXBOROTNOMASI * 
* Gumanitar -ijtimoiyfanlar seriyasi, 2020. 
№ 4 * 
 
5 
технология: назарий ва амалий лойиҳалаш тажрибасидан методик тавсиянома [14]; Олий 
таълим юртларида ўқув жараёнини кредит-модуль тизимда ташкил қилиш [15]; Таълим ва 
тарбияда инновацион педагогик технологиялар [16] ва соҳага оид журналларда чоп қилинган 
илмий мақолаларидан фойдаланилди. 
 
Олинган натижалар ва уларнинг таҳлили 
 
Ўсимликлар оламига хос бўлган ва хилма-хил тарзда амалга ошадиган кўпайиш 
жараёнини ўрганиш олий таълим муассасаларининг тегишли бакалаврият йўналишлирида 
“Ботаника, Ўсимликлар репродуктив биологияси, Доривор ўсимликлар интродукцияси ва
Доривор ўсимликларни етиштириш технологиялари” каби фанлар доирасида амалга 
оширилади. Масалан “Ботаника ва ўсимликлар физиологияси” фани дастурида[17] 
“Ўсимликларни кўпайиши” ва “Жинсий кўпайиш эволюцияси”, “Ўсимликлар репродуктив 
биологияси” фанида “Ўсимликларнинг кўпайиши ва насл қолдирилиши” [18], “Доривор 
ўсимликлар интродукцияси” фанида “ Интродукция қилинган доривор ўсимликларни 
кўпайтириш усуллари” [8] ва “Доривор ўсимликларни етиштириш технологияси” фанида “Кўп 
йиллик доривор ўсимликларни уруғидан кўпайтириш усулларини ўрганиш” ҳамда “Вегетатив 
кўпайтириш усулларини ўрганиш” [19] каби мавзулари келтирилган. 
Жумладан, “541110 – доривор ўсимликлар етиштириш ва қайта ишлаш 
технологиялари” таълим йўналишидаги “Ботаника ва ўсимликлар физиологияси” наъмунавий
фан дастурида 10-мавзу “Ўсимликларнинг кўпайиши. Жинсий кўпайиш эволюцияси” деб 
номланиб, бир жуфтлик (80 дақиқа) да “Ўсимликлар кўпайишининг моҳияти. Споралар ва
зооспоралар орқали кўпайиш. Вегетатив кўпайиш. Табиий ва суъний вегетатив
кўпайишининг қишлоқ хўжалиги учун аҳамияти. Меристемадан кўпайтиришнинг аҳамияти. 
Жинсий кўпайиш. Гамета. Зигота. Жинсий кўпайишнинг асосий типлари ва усуллари,
изогамия, гетерогамия, оогамия, архикарп, аскоген, антеридий, оогоний, архегоний.
Наслларнинг галланиши. Жинссиз (спорофит) ва жинсий (гаметофит) насллар” оид 
маълумотлар ўрганилиши кўзда тутилган [17].
“Доривор ўсимликлар интродукцияси” фанида 11-мавзу “Доривор интродуцентларнинг 
репродукция жараёнини тадқиқ қилиш” деб номланган ва унда “ Доривор ўсимликларнинг 
репродуктив органлари. Антэкология ва унинг объекти. Репродукция жараёни: ғунчалаши,
гуллаши, чангланиши, мева ва уруғ ҳосил қилиши. Ўсимликнинг ғунчалари ўсиш
маромини ўрганиш. Доривор ўсимликлар гуллаш биологиясини тадқиқ қилиш. Гул
биологиясини ўрганиш. Мева ва уруғларини ўрганиш” масалалари келтирилган [8].
Ушбу фанлар дастурларида келтирилган мазмун таҳлили шуни кўрсатдики, 
ўсимликларни кўпайиши ва уни кўпайтириш жараёнини ўрганишига етарлича вақт 
режалаштирилмаган. Чунки бу жараён ўта мураккаб ва кўп қиррали бўлиб, уни ўрганишга 
чуқурроқ ёндашишни ва кўпроқ вақтни талаб қилади.
Илмий адабиётлардан маълумки, ўсимликларда кўпайиш жараёни хилма-хил йўллар 
билан бориши мумкин [20-22]. Агар тубан ўсимликларида жинссиз йўл билан, яъни споралар 
ёрдамида кўпайиш асосий ўринни эгалласа, юқори ўсимликларда - жинсий кўпайиш, яъни 
жинсий гаметалар ҳосил қилиш ва уларнинг қўшилиб, янги организм - зигота ҳосил қилиш 
билан боради. Жинсий кўпайиш табиий шароитда гулли ўсимликларга анча имтиёзлар беради, 
яъни кўпайиш коэффициенти юқори бўлиши билан бирга ҳосил бўлган уруғларни узоқ 
худудларга тарқаши, турли шароитларга тушиб ўсиши ва ривожланиши учун имконият 
яратилади. Бундан ташқари уруғ ўзида икки организмнинг ирсий матералларини сақлагани 
учун эволюция жараёнида табиий танланиш учун материал бўлиб хизмат қилади. Жинсий 
кўпайишда ўсимлик тамоман қайтадан янгиланади [21]. Бундан ташқари, кўпайиш жараёни 

---