Plants reproduction

* GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI AXBOROTNOMASI * 
* Gumanitar -ijtimoiyfanlar seriyasi, 2020. 
№ 4 * 
 
6 
ўша ўсимлик ўсаётган экологик муҳит билан чамбарчас боғлиқдир. Чунки ўсимлик бошқа 
экологик муҳитга тушиб қолса, у кўпайиш хоссасини йўқотиб қўйиши мумкин. Шунинг учун 
кўпайиш экологиясини ҳам ўрганиш талаб этилади. Ўсимликларни кўпайиш жараёнини 
ботаниканинг янги йўналишларидан бири бўлган ўсимликлар кўпайиш биологияси – 
репродуктив биология бўлими ўрганади. 
«Репродуктив биология» атамасини биринчи бўлиб қўллаган рус олимаси проф. 
Р.Е.Левина «у кўпайишнинг биологияси ва экологиясини ўз ичига олади» деб кўрсатган эди 
[23]. Репродуктив биология курси репродуктив органларнинг шаклланиш, ғунчалаши, 
гуллаши, гул биологияси, чангланиши, уруғланиши, мева шаклланиши, пишиши, 
диссеминацияси, уруғлар тиним ҳолати ва униши, қайтадан уруғдан тикланиши каби 
томонларини ўз ичига қамраб олади. Бу жараённи ўрганиш тадқиқотчидан турли босқичларда 
турли хил методларни қўллашни талаб этади [21].
Ўсимликларнинг кўпайиш жараёни кўп босқичли мураккаб жараён бўлиб, уни 
ўрганишда ботаника, генетика, биохимия, ўсимликлар эмбриологияси, энтомология, 
фитопатология, уруғчилик, фитоценология, ўсимликлар физиологияси, экология, ўрмончилик
ва яйловчилик каби фанлардан олинган билимлар қўл келади. Ўсимликлар кўпайиш мавзусини 
ўрганишга комплекс ёндашиш талаб қилинади [24]. Мавзу доирасида олинган билимларимиз 
фақатгина бизнинг билимимизни оширибгина қолмай, балки қишлоқ хўжалигида доривор 
ўсимликлар интродукцияси, селекцияси ва уруғчилик туғри йўлга қўйиш учун катта амалий 
аҳамиятга эгадир.
2000 йилда эълон қилинган «Гулли ўсимликлар эмбриологияси» (3-қисм) китобида 
профессор Т.Б.Батигина кўпайиш биологиясининг асосий вазифаси - амфимиксис ва 
апомиксис муаммоларини ишлаб чиқиш, эмбриогенез, потенциал ва реал уруғ маҳсулдорлиги, 
шунингдек уруғ ҳосилдорлиги қонуниятларни ўрганишдир деб кўрсатади [25]. 
Профессор Э.С. Терехин «Уруғ ва уруғдан кўпайиш» номли монографиясида 
ўсимликлар репродуктив жараёни мураккаб жараён эканлиги, унга таъсир қилувчи 
омилларнинг хилма-хиллигини, «репродуктив биология» атамаси ҳозирги замон 
ботаникасидаги энг асосий йўналишига тегишли илмий тадқиқотлар жамламаси сифатида 
намоён бўлади деб таъкидлайди [26]. 
Ўзбекистонда ботаника фанининг бу муҳим йўналишини тараққий этиришда О.А. 
Ашурметов, Ж.Ю.Турсунов, Х.Ч.Буриев ва бошқалар ўзларининг улушларини қўшдилар. 
Жумладан Республикамизда кенг тарқалган доривор, ем-хашак ва хом ашё берувчи 
ўсимликларга бағишланган қатор монографиялар: Ширинмия ва раздельнолодочникилар 
репродуктив биологияси [27]; Cucurbitaceae Juss. оиласи вакилларинг репродуктив биология сb 
[28]; Ўзбекистонинг қурғоқчил худудларида дуккакли ўсимликларнинг уруғ ёрдамида 
кўпайиши [29] ва қатор мақолалар [30-32] чоп этилиб, уларда ушбу ўсимликлар кўпайиши ва 
уруғдан тикланишнинг янги қирралари очиб берилди. 
Ўзбекистон Республикаси ҳукумати томонидан 1998 йили қабул қилинган «Биологик 
хилма – хилликни сақлаб қолиш миллий стратегияси ва ҳаракат режаси»да республикамизда 
27000 ортиқроқ тур организмлар (жумладан ҳайвонлар - 15000, ўсимликлар, замбуруғлар ва 
сув ўтлари –11000) учрашиши қайд қилиниб, уларни сақлаш ва ҳимоя қилиш учун махсус чора-
тадбирлар белгиланган [5].
Ушбу Миллий стратегиянинг мантиқий давоми сифатида Ўзбекистон Республикаси 
Вазирлар Маҳкамаси томонидан 6 июн 2019 йил
“2019-2028 йиллар даврида Ўзбекистон 
Республикасида биологик хилма-хилликни сақлаш стратегиясини тасдиқлаш тўғрисида”
ги
484-сонли қарори қабул қилинди [4]. Бу қарор билан тасдиқланган “2019 — 2028 йиллар 
даврида Ўзбекистон Республикасида биологик хилма-хилликни сақлаш стратегияси”да 
биологик хилма-хилликни сақлаш ва ундан барқарор фойдаланишни таъминлаш, муҳофаза 

---