Plan: The verb. Characteristics of the verb according to the suggested criteria

2.Imperativ 
mood
buyruq 
yoki 
iltimosni 
ifodalaydi. 
Sintetik 
va 
analitik 
jihatdan 
ifodalanadi: Jim bo‘l va senga aytganlarimni eshit. 
(Eliot) - sintetik; Do yordamchi fe'li buyurtma yoki 
so'rovni yanada ta'kidlab berish uchun ishlatiladi: 
Lekin hozir, do sing again for us (Eliot) -analitik. 
you olmoshi bilan ifodalangan predmet ba
ʼ
zan 
so
ʻ
zlashuv nutqida tartib yoki so
ʻ
rov hissini 
bildirish uchun ishlatiladi: I’ll drive and you sleep 
awile. (Xeminguey). Uchinchi shaxsning birlik yoki 
ko‘pligiga qaratilgan so‘rov odatda let yordamchi 
fe’lining shartli fe’l bilan birikmasi orqali 
ifodalanadi: Bolani bir vaqtning o‘zida uyga 
jo‘natish – analitik tarzda. 
O‘zbek tilida buyruq mayli (Buyruq mayli) zamon, 
mayl, shaxs va son affikslari morfemalarsiz fe’l 
bilan ifodalanadi: Yoz- yoz, kel- kel, o‘qi-o‘q – 
sintetik; -qin, -kin, -gin affiksal morfemalaridan 

---

biri fe’l o‘zagiga aglyutinatsiya yo‘li bilan 
qo‘shiladi; 
bunda 
iltimos 
yoki 
maslahat 
ifodalanadi: olgin, yozgin, chiqqin, borgin. affiksal 
morfemalardan biri –ngiz, -ingiz, -iz(lar), -ng(lar), 
-ing affikslari ver o‘zagiga qo‘shiladi. hurmat 
bildirmoq: bering, keling, ishlang, ishlanglar. 
O‘zbek 
tilida 
so‘rov 
aglyutinlangan 
affiksal 
morfemalar –y, -ay, -ayin, -yin, -sin(lar) bilan 
ifodalanadi: 
o‘qiy, 
ishlay, 
boray, 
yozayin, 
kelsinlar, aytsinlar. Majhul tovushdagi fe’lga -sin 
affiksal 
morfemasi 
qo‘shilsa, 
qat’iy 
tartib 
ifodalanadi: Bu ishlar ertaga yuborilsin. 
3.Subjunctive Mood
fe'l bilan ifodalangan harakat 
yoki holat nohaqiqat sifatida, xayoliy yoki 
xohlagan 
narsa 
sifatida 
taqdim 
etilishini 
ko'rsatadi. Subjunktiv kayfiyat so'zlovchining real 
faktlarga hissiy munosabatini ifodalash uchun ham 
qo'llaniladi. Zamonaviy ingliz tilidagi subjunktiv 
kayfiyat ham sintetik, ham analitik tarzda 
shakllanadi. 
Subjunktiv maylning sintetik shakllari. Tarixiy 
rivojlanish jarayonida ingliz tili subjunctjve 
Moodning 
sintetik 
ifodasining 
ko'p 
qismini 
yo'qotdi, shuning uchun Subjunctive Moodning 
quyidagi sintetik ifodasi mavjud: Garchi butun 
dunyo yolg'on bo'lsa ham, men rost bo'laman 
(Trollop). Sintetik subjunktiv kayfiyatning bunday 
ishlatilishi 
she'riyatda, 
stilistik 
maqsadlarda 

---

ko'tarilgan nasrda uchraydi. U odatda Present 
Subjuncive deb ataladi. 
O‘tgan subjunktiv ham sintetik tarzda ifodalanadi: 
I wished he was less remote (Da Maurier). Sodda 
gaplarda sintetik ergash gaplar analitik ergash 
gapga 
qaraganda 
sermahsulroq 
bo‘ladi 
:Muvaffaqiyatli 
ishtirok 
eting!-- 
Yutuqlar 
hamrohingiz bo‘lsin!( tilak ifodalangan). Dilekni 
ifodalash uchun mayli ko‘makchi bilan analitik 
ergash gap ham qo‘llaniladi: May muvaffaqiyat 
sizga qatnashsin! (istak bildiriladi). Qani endi 
ozod bo‘lsa!( Galsvorti): noreal tilak bildirildi- 
Qani endi u ozod bo‘lsa!( ozod emas). Sodda 
gaplardagi subjunktiv kayfiyat adabiy uslubga 
xosdir. Hozirgi yoki kelajakni bildiruvchi noreal 
ish-harakat sintetik Subjuncivda ham ishlatiladi: 
“Koshki o‘n yosh kattaroq bo‘lsam”, dedim. 
(Braine)- Koshki yoshim o‘n yilga kattaroq bo‘lsa, 
men aytdim. Shart ergash gaplarda hozirgi yoki 
kelasi zamonga ishora qiluvchi unreal shart 
sintetik ergash gapda ham qo‘llanadi: Agar men 
bo‘lsam haqiqatni aytaman- Sizning o‘rningizda 
bo‘lganimda, haqiqatni aytardim( Bu misolda ham 
asosan, ham tobeda. bandlar harakat bir vaqtda); 
o'tgan zamonga ishora qiluvchi unreal holat had 
ko'makchi fe'l bilan yasalgan analitik ergash 
gapda ishlatiladi 2( Past Perfect Tense shakli 
orqali ): If you had taken your drug yesterday, you 

---

would 
be 
good 
now- 
Kecha 
doringizni 
ichganingizda. , bugun o‘zingiz yaxshi his 
etardingiz ( Bu misolda bosh gapning harakati 
hozirgi zamonni ifodalaydi, ergash gapning 
harakati o‘tmishni bildiradi; shart ergash gapning 
aralash 
turi); 
Agar 
u 
shunchalik 
bema'ni 
bo'lmaganida, sizni opangiz deb adashmagan 
bo'lardi ( Bu misolda shart ergash gapda harakat 
aniq vaqtni bildirmaydi, asosiy gapda harakat 
o'tmishni bildiradi; ikkinchi tur. of a aralashgan 
shart 
gap)- 
U 
shunchalik 
parishonxotir 
bo'lmaganda, sizni opangiz bilan adashtirmagan 
bo'lardi; Gapda He ( Mr. Barkis) set looking at the 
ears of the horse’s ears as if he seed new 
something there (Dikkens) gapda asos va ergash 
gaplarning harakatlari bir vaqtda keladi- Janob 
Barkis biror yangilik ko‘rgandek otining qulog’iga 
tikilib turardi. Bunda ya’ni taqqoslash kelishigida, 
ko‘rganimizdek, sintetik Subjunciv ishlatiladi ( 
go‘yo u ko‘rgandek) . Gapda men tashrif Ada va 
men 
(Dikkens) 
orasidagi 
ayrilishni 
kamaytirgandek his qildim, ergash gapning 
harakati asosiy gapning harakatidan oldin. Bunda 
analitik subjunktiv ( Past Perfect Tense shakli) 
ishlatiladi - Menga bu tashrif men bilan Adani 
yaqinlashtirgandek tushdi. 

---

Analitik 
Subjunciv 
Mood 
should, 
would, 
may/might mayli ko‘makchilarining tushuncha 
fe’li bilan birikmasi orqali yasaladi; Tarixiy 
taraqqiyot jarayonida modal ma’nosini yo‘qotib, 
analitik 
qo‘shma 
gapning 
analitik 
shakllari 
vazifasini bajaruvchi modal fe’llardan kayfiyat 
ko‘makchilari rivojlangan. Ammo shunday holatlar 
ham bo'ladiki, kayfiyat yordamchisi modallikning 
qandaydir soyasini saqlab qoladi, masalan, Lizzi 
otasi 
uni 
ko'rishi 
uchun 
yo'lakda 
turardi. 
(Dikkens)-Lizi otam meni ko‘rsin deb, yo‘lakda 
turardi( Lizzi otasi uni ko‘ra bilgan joyda turdi). 
Bu misolda bir vaqtda ish-harakat Asosda ham, 
ergash gaplarda ham ifodalangan. 
Analitik qoshma gap murakkab gaplarda unumli 
qollaniladi (shart ergash gaplarda qollanishi 
yuqorida 
sintetik 
bolakning 
qollanilishini 
korsatgan holda berilgan): 1.1. May/ might mayli 
ko‘makchisi bo‘lgan maqsad ergash gaplarda that, 
so that, in order that bog‘lovchilari bilan kelganda: 
U uxlab yotgan bolani uyg‘otmasligi uchun 
ehtiyotkorlik bilan o‘rnidan turdi.(C)
ronin)- 
Uxlayotgan 
bolani 
uyg’otmas 
birlashgan 
u 
ehiyotkorlik bilan o’rnidan turdi ;1.2. Ba
ʼ
zan gapni 
his-tuyg
ʻ
uli 
qilish 
uchun 
mayli 
ko
ʻ
makchi 
ishlatiladi:I made stenografik notes of all that said 
she, but, so to there no possibility a error.( Conon 
Doyle)-Xato tushib qolmasin deb , barcha uning 

---

aytganlarini. stenografiyada yozib oldim; 1.3. 
Maqsad ergash gapli qo‘shma gap barcha shaxslar 
uchun 
mayli 
ko‘makchisi 
qo‘llanishi 
bilan 
kiritilgan bo‘lsa: She … anna allaqachon yig‘lab 
yuborganidek, u ham yig‘lay boshlamasligi uchun 
qahvasiga qat’iy qaradi.(Eliot)- Anyadek yig‘lab 
yuborilgan mas’ullar. , u kafesiga tikilib turdi; 2. 
may/might may/might ko‘makchisi qatnashgan 
ergash 
gapli 
ergash 
gaplarda 
may/might 
ravishdoshi 
kelishik 
qo‘shma 
gaplari 
va 
bog‘lovchilari bilan kiritilganda, garchi, ammo, 
bo‘lsa ham, baribir, nima bo‘lishidan qat’iy nazar, 
kim bo‘lsa ham, va hokazo: I must return to the 
city, 
neveever 
what 
dangers 
may 
lurk 
there.(Dreiser)- Shaharda qanday yangi-xatar 
kutilishi mumkinligidan qat'iy nazar, u yerga 
qaytishim kerak; 3. May/might may/might mayli 
ko‘makchisi bilan bog‘langan ergash gapli ergash 
gapli ergash gapli ergash gapli ergash gapli ergash 
gapli qo‘shimcha ma’noli qo‘shimcha ma’no 
ifodalangan har joyda va har joyda: Albatta, men 
senga nikohingga kelaman, qachonki o‘xshasa.( 
Trollope)- Nikoh marosimingiz qachon. bo'lmasin , 
men, albatta, kelaman; 4.1. Taqqoslash (yoki 
tarzda) ergash gapli ergash gaplarda asos 
bolakning harakati ergash gapning harakati bilan 
bir vaqtda bolsa, sintetik ergash gap ishlatiladi: 
She greeed him as if he were her brother.( 

---

Galsworthy)- Akasi bilan salomlashgandek u bilan. 
salomlashdi; 4.2. Past Perfect shaklidagi analitik 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri ergash gapning ish-harakati bosh 
bo‘lakdan oldin bo‘lsa, qo‘llaniladi: Sheoked with 
him hands doesn't didn'tough they had they had 
know how their life…(Trollop)- Bir-birovlarini bir 
umr bilgandek u bilan qo'l berib salomlashdi ; 5.1. 
Predikativ 
gaplarda 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
ergash 
gapning ish-harakati (kirishtiruvchi bog‘lovchilar 
as if, as as) bosh gap ish-harakati bilan bir vaqtda 
bo‘lsa, sintetik Subjunctive qo‘llaniladi: I feel as if 
we were back seven years, Jon.(Galsworthy) )-
Yetti yil orqaga qaytgandek o'zimni his qildim, 
Jon; 5.2. Past Perfect shaklidagi analitik ergash 
gap ergash gapning ish-harakati bosh gapdagi ish-
harakatdan oldin bo‘lsa ishlatiladi:…now I feel as 
if you hadever away.(Shaw)- Hech qachon ketib 
qolmagansizdek , o' zimni his etayapman ; 6. 
Mavzu bo‘laklarida should ko‘makchisi bilan 
analitik ergash gap ishlatiladi; bu holatlarda 
asosiy gap It is required, It is important, It is 
desirable va hokazolardan iborat bo‘ladi: It was 
required that the history should be know to 
none.(Trollop)-Bolaning 
tarixini 
hech 
kim 
bilmasligi kerak edi ; 7. To‘ldiruvchi ergash 
gaplarda ham sintetik, ham analitik ergash gap 
qo‘llaniladi:7.1.Agar bosh gapning ergash gap 
harakati bilan bir vaqtda bajarilgan harakatni 

---

ifodalash uchun istak fe’lidan iborat bo‘lsa, 
sintetik ergash gap. ishlatiladi: She wished she 
was free and can follow them.(Ch.Bronte)- Ozod 
bo‘lmaganligi(ga) va ular bilan boraolmaganiga 
afsuslandi; 7.2. Agar to‘satdan ergash gapning 
harakati asosiy gapning harakatidan oldin bo‘lsa, 
Past Perfect shaklida analitik to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
ergash gap ishlatiladi: Antie, I wish I had not done 
it. (Twain)- Xolajon bu ishni qilib qo‘yganimga 
afsuslanaman; 7.3. Asos va tobe bolaklarda turli 
predmetlarga nisbatan sorov yoki bezovtalikni 
ifodalovchi 
obekt 
gaplarda 
will 
kayfiyat 
komakchisi bilan analitik ergash gap ishlatiladi; 
bu hollarda ish-harakat hozirgi yoki kelajakni 
bildiradi: Men bilan bir muddat qolishni istardim. 
(Voynich)-Men bilan bir oz birga qolishingizni 
xoxladim; 7.4. Bosh gapning predikati qo‘rquvni 
bildiruvchi fe’ldan tashkil topgan bo‘lsa, mayli 
ko‘makchili analitik ergash gap ergash gaplarda 
qo‘llaniladi; bunda to be ergash gap lest 
bog‘lovchisi bilan kiritiladi: He trembled lest its 
secret should be discovered.- U sirim ochilib 
qolmasin deb q’o‘rqardi; 7.5. 
Bosh gapda tartib, taklif, maslahat, xohish va 
hokazolarni bildiruvchi so‘z va so‘z turkumlarini 
topsak, mayli ko‘makchili should ravishdoshli 
analitik ergash gapli ergash gapli ergash gaplar 
ishlatiladi: She (Agnes) proposed to my aunt that 

---

we should go upstair va see my room.(Dickens)- 
Agnis xolamga yuqori qavatga chiqib xonamni 
ko'rishimizni taklif qildi; 7.6. Amerika ingliz tilida 
bu holatlarda sintetik subjunktiv ishlatiladi: …u 
bir 
shisha 
sharob 
ochishni 
va 
uning 
muvaffaqiyatini tost qilishlarini talab qildi. 
(Stone)- Shishani ochib, uning muvaffaqiyati 
uchun ichishni talab qildi; 8.1. It is time, It is high 
time so‘zlaridan tashkil topgan atributiv ergash 
gaplarda sintetik ergash gap ishlatiladi: It’s time 
you learned you are in army.(Heym) 
Armiyada sizning artishingizning vaqti keldi; It’s 
time we go home- Uyga ketish vaqti keldi; 8.2. 
Bunday hollarda ba'zan kayfiyat ko'makchisi bilan 
analitik sub'ektiv qo'llaniladi: It's time we should 
go home. 
Oldingi bandda ta’kidlanganidek, ergash gap 
so‘zlovchining real faktlarga hissiy munosabatini 
ifodalash 
uchun 
ham 
qo‘llanadi:9.1.Mayli 
ko‘makchili analitik to‘g‘ridan-to‘g‘ri kelishigi 
shart fe’li bilan qo‘shilib, bir vaqtning o‘zida sodir 
bo‘lgan ish-harakatini ifodalash uchun ishlatiladi. 
printsip va ergash gaplar yoki ergash gapning 
harakati hozirgi yoki kelasi zamonni bildirsa: I am 
sorry 
you 
should 
take 
such 
needless 
trouble!(Ch.Bronte)-Foydasiz 
tashvishlarni 
zimmangizga olishdan afsuslanaman! 9.2. Agar 
ergash gapning ish-harakati bosh gapdagi ish-

---

harakatdan oldin bo‘lsa, Perfect analitik ergash 
gap ishlatiladi: It is strange I should have never 
hear him even mention your name!(Austen)-
Ismingizni 
hatto 
eslaganini 
hech 
qachon 
eshitmaganim g‘ayri tabiiy. hol! 
Ingliz tilidagi sintetik va analitik subjunktiv 
kayfiyatga oid material tahlili shuni ko‘rsatadiki, 
bu grammatik kategoriyani o‘zbek tiliga berishda 
o‘zbek tilidagi fe’lning o‘za yoki o‘zagiga quyidagi 
affiksal morfemalar qo‘shiladi:1) -sa, -ganda( 
shart maylida. ergash gaplar) , -gandek (qiyoslash 
ergash gapli va predikativ gaplarda), 
-sin 
(sozlovchining voqelikka hissiy munosabatini 
ifodalovchi gaplarda), 2) fel ozagi yoki ozagiga 
komakchi qoshilgan affiksal morfemalar. : -gan 
bo'lardi (o'tmishni nazarda tutuvchi shart ergash 
gaplarda), -dan qat'iy nazar (imtiyoz kelishigi 
ergash gaplarda), -sin deb, -masin deb, - mas'ul 
xalq, ish ishtirok (erdosh ergash gaplarda) of 
purpose), 
-masligi 
kerak 
(in 
predmetli 
morfemalar), -ganligiga afsuslanaman (in the 
sentences expressing emotional attitude of the 
speaker to the reality), -ingizni xoxladim, -
ingizni/-imizni/-larini taklif qildi (these affixal 
morphemes 
are) 
Inga 
qo'shildi 
To‘ldiruvchi/harakat 
nomi 
obyekt 
gaplarda), 
infinitive/harakat nomi bilan birlashgan – vaqti 
keldi:it is time ( atributiv gaplarda). 

---