Pillelerdi tayarlaw ha’m olarga daslepki islew beriw”

O`ZBEKISTAN RESPUBLIKASI AWIL XOJALIG`I MINISTIRLIGI

QARAQAPLAQSTAN AWIL-XOJALIGI HA`M TEXNALOGIYALIQ INSTITUTI.

“Agrobiologiya ha`m o`simliklerdi qorg`aw’’fakulteti.

“Jipekshilik ha’m tutshiliq” ta`lim bag`dari

“Pillelerdi tayarlaw ha’m olarga daslepki islew beriw”
pa`ninen

KURS JUMISI

Orinlag`an 3-kurs talabasi Genjebaeva R

Qabillag`an Jiemuratov E

2022-jil
Tema: Tutshiliq

Joba:

I. KIRISIW_____________________________________________3

II. TIYKARG`I BO`LIM
1. Tut teregi haqqinda uliwma tu’sinik________________________5
2. Tuttin’ ulıwma ósimlikler sistematikasinda tutqan orni__________9
2.1. Tut na’lin otirg’iziw qag’iydalari________________________15
2.2. Tut japirag’inin’ du’zilisi______________________________20
3. Ma’mleketimizde tutshiliq tarawinin’ tutqan orni_____________25
III. JUWMAQ__________________________________________28
IV. PAYDALANILG`AN A`DEBIYATLAR__________________30

Kirisiw
Tut tereki júdá áyyemgi, kóp jıllıq ósimlik bolıp, tariyxıy dereklerge kóre 5000 jıl ilgeri Qitayda tarqalıp, keyininen Ózbekstanda da o'stirilip, mıywesi jelingen hám júdá kem ushraytuǵın esaplanǵan, onıń japirag’i menen jipek qurtı bag’ilipelegant hám bekkem jipek alınǵan. Ásirler dawamında xalıq seleksiyasi tárepinen Qızıl tut, Balxi tut, Merwert tut hám basqa tut sortları jaratılıp házirgi hám fermerlerge biriktirip qoyıw, jańa tutzarlar qurıw hám tut nálleri jetistiriwdi rawajlandırıw hám de tutzarlardı saqlaw ústinen qadaǵalaw ornatıw sıyaqlı bir neshe máseleler qabıl etildi. Taǵı 2000-jıl 15-martda Ózbekstan Respublikası ministrler mákemesiniń «Nawqanshiliqtin’ azıq bazasın bekkemlew hám jipekshilik ónimlerin jetistiriw kólemlerin kóbeytiw ilajları tuwrısında» sheshimi qabil etildi.

Hu’rmetli Birinshi Prezidentimizdiń «Respublika nawqanshılıq tarmaǵın jáne de reformalaw ilajları tuwrısında» 2006 -jıl 15-noyabr degi PQ-512-sanlı sheshimine tiykarınan júdá kóplep unamlı jumıslar a’melge asirildi. Keyingi úsh jılda nawqan jetilistiriw kólemi - 2000 tonnaǵa shekem kóbeydi, 2008-2010 -jıllarda arnawli ajratilgan 10142, 5 gektar jer maydanında jańa tutzarlar qurıldı. Salma hám jol jaǵalarına 20330 000 top jalǵız qatar tutlar otirg’izildi.
Ja’ne de Respublikada jipakshilikti rawajlandırıw ushın seleksionerlar tárepinen jaratılıp atırǵan jańa perspektivalı túrlerden azıq fondini bayıtıw názerde tutılmaqta.
Jáhánde jipekshilik menen shuǵıllanap atırǵan Qitay, Yaponiya, Indiya, Kareya hám basqa mámleketlerde tek sortlı tut nálleri o'stirilib, olardan tiykarınan tutzarlar qurılıp sapalı hám mol nawqan ónimi jetilistirimekte.
Respublikamızda jetilistirilip atirg’an nawqanlardı jáhán bazarına alıp shıǵıwda, jipek qurtı urıwınıń sapasın asırıwda bagıw agrotexnikasin jaqsılaw menen birgelikte wálayatlarda ámeldegi bolǵan (pitomniklarda) nálzarlarda kóplegen sortlı náller jetistiriwdi jolǵa qoyıw kerek boladı.
Tutshiliq agrobiolik pán bolıp, tut o'simligi haqqında kóplegen ilimiy hám aldıńǵı islep shıǵarıw jetiskenlikleri hám bir qansha kerekli maǵlıwmatlardı ózinde sáwlelendirgen.
Bolajaq agronom tutshiliq salasınıń júdá názik hám quramalı táreplerin ilimiy tiykarda ózlestiriwde tutchilik pániniń áhmiyeti úlken. Bul pánniń wazıypası tutning tiykarǵı shólkemleri sırtqı hám ishki dúzılıwların, organizmde úzliksiz júz bolıp turatuǵın element almasıwlardı, nál hám nál jetistiriw usılların, jipak qurtı ushın azıqbap tut tereklerin ósiriw agrotexnikalıqların, tut tereki kesellikleri hám zıyankeslerine qarsı gúresiw ilajların, sırtqı ortalıqqa bolǵan munasábetlerin jetilisken uyretedi.
«Tutshiliq» páni basqa pánler menen jaqın baylanıslı bolıp, bularǵa tómendegiler kiredi: «Tut seleksiyasi», «Miyweshilik», «O'simliktaniw», «Botanika», «Ulıwma dıyqanshiliq» hám basqalar.