Pedagogika-psixologiya kafedrasi shaxs psixologiyasi. Maxsus psixologiya. Iqtidorli bolalar psixologiyasi

"Turli faoliyat turlarida namoyon bo’lishi miqiyosi " mezoniga ko’ra umumiy (yoki aqliy) va maxsus iqtidorini ajratish mumkin.
Umumiy iqtidor turli foliyat turlariga nisbatan munosabatda namoyon bo’ladi va uning samardorligini ta'minlaydi. Umumiy iqtidorning negizini o’zida emosional, motivatsion - irodavi sifatlarini mujassamlashtirgan aqliy qobilyatlar yotadi. Umumiy iqtidor faoliyatni emosional va mativasion negizlarni sobit qadamlik va o’zini -o’zi boshharish samaradorligi bilan muvofiqligi orqali aniqlanadi.
Maxsus iqtidor faqatgina muayyan bir faoliyat turida namoyon bo’ladi (sport, musiqa, she'riyat) umum iqtidor maxsus iqtidor bilan uzviy boqliq.
Umum iqtidor ta'sirida maxsus iqtidor namoyon bo’layotgan faoliyat yuqori darajada o’zlashtiriladi. "Yosh davri taraqqiyoti xususiyatlari" mezoniga ko’ra erta va kech iqtidorni ajratib ko’rsatish mukin. Bu erda bola psixik taraqqiyot va yosh davri muqim axamiyat kasb etadi. Shuni inobatga olish zarurki erta namoyon bo’lgan layoqat kelgusida namoyon bo’lmasligiga mumkin. Shu bilan birga erta namoyon bo’lmagan iqtidor kelgusida yaqqol ko’zga tashlanishi mumkin. Erta iqtidori namoyon bo’lgan bolalarni "vunderkindlar" deb atash mumkin. Vunderkind (so’zma-so’z tarjimasi "ajoyib bolakay" - bu muayyan faoliyat turida musiqa rasm chizish va boshhalar) maktabgacha yoki kichik maktab yoshi davridan yorqin muvofaqqiyatga erishgan boldir. Bunday bolalar ichida intellektual vunderkindlar alohida o’ringa ega ular 2-3 yoshdan o’qishyozishni, birinchi sinf dasturlarini o’zlashtirib olishlari mumkin. Ularning bilish faolligi qaddan ziyod yuqori bo’ladi. Yoshga boqliq iqtidor faoliyat sohasiga ham boqliqdir san'at ayniqsa, musiqiy iqtidor juda erta namoyon bo’ladi. Tasviriy sa'natga bo’lgan iqtidor esa undan kechroq namoyon bo’ladi. Ilmiy sohadagi iqtidor esa zaruriy bilimlar egallangandan so’ng namoyon bo’la boshlaydi. Bunda ayniqsa matimatik layoqatning o’rni katta.
Demak, harqanday iqtidor turlari muayyan bir mezonlar asosida klassifikasiyalanadi.