Pedagogika-psixologiya kafedrasi shaxs psixologiyasi. Maxsus psixologiya. Iqtidorli bolalar psixologiyasi

3 mavzu: Umumiy va maxsus iqtidorlilik: tushuncha va tuzilishi

Reja:

1. 
   Iqtidorlilik ko‘rinishlari.
   
2. 
   Intellektual iqtidor tiplari.
   
3. 
   Maxsus iqtidorlilik.
   
4. 
   Iqtidorlilikni umumiy belgilari.
   
5. 
   Iqtidorlilik darajasidagi farqlar.
   
6. 
   Ijtimoiy intellekt konsepsiyasi.
   

Umumiy va maxsus iqtidorning muvofiqligi muammosi. Aavvalgi qismda biz iqtidorlilik nazariyalari va modellarini ko’rib chiqidik. Shaxs faolligi qanchalik bo’lsa iqtidor ko’rinishi ham shunchadir. Shu bilan bir qatorda shuni ta'kidlash joizki, bularninig barini mazmun jixatda yirik guruxlarga birlashtirib klasifikasiyalash mumkin. Har bir faoliyat guruxi faoliyatni muvoffaqqiyatli amalga oshirish uchun zarur bo’lgan muayyan bir qobiliyatlar guruxiga extiyoj sezadi. Ushbu yondashuv natijasida AqSh ta'lim qo’mitasi 6ta sohani ajratib ko’rsatadi: intellektual, akademik intilishlar, ijodiy tafakkur, muloqot va liderlik, badiiy faoliyat, psixomotor qobiliyatlar.
"Maxsus qobiliyatlar" atamasi tadqiqotlardagi testologik yunalishida intellektni o’lchash birinchi o’ringa chiqqanida kirib keldi. Badiiy, musiqiy, texnik va boshqa shu kabi maxsus qobiliyatlar IQ ga qo’shimcha sifatida ko’rilgan. Vaqolanki "fan texnika, musiqa va boshqa shaxs qiziqish sohasidagi ijodiy intilish har bir sohada qobiliyat va shaxs sifatlarini murakkab hamohangligini talab etadi" (A.Anastadi, 1983) Iqtidort haqidagi tasavvurlar u yoki bu faoliyatda namoyon bo’luvchi qobiliyatlar negizida yotadigan iqtidorlilik klassifikasiyasiga asoslanadi.
De. Xaon va Xevixirst (1957) quyidagilarni farqladi:
1) ta'limiy "aqliy faollik"
2) ilmiy qobiliyat
3) ijod
4) ijodiy liderlik
5) tasvirlovchi, rassom, bunyodkor.
Doktor A. Gerstoun iqtidorli bolalarni bir necha tipini ko’rib chiqadi:
1) O’z yoshiga nisbatan umumiy aqliy akselerasiyani ko’rsatuvchi IQ juda yuqori bola;
2) Maxsus sohalarni ya'ni matematika, ta'lim va boshhalarda o’zini boshhalardan ustunligini ko’rsatuvchi bolalar;
3) San'atga maxsus tal'anti bor yoki mexanikashaydosi bo’lgan bolalar;
4) Originallik va tasavvuri boy - kreativ tip.
Iqtidorlilik tiplariga bu nuqtai nazardan yondoshuvchi psixologlar ko’plab o’chraydi.Jaqon psixologiyasidagi muxim yondoshuvlardan biri bu maxsus qobiliyatlarni umumiy qobiliyatlar bilan muofiqligi muammosidir (B.M. Geplov, V. D. Shadrikov va boshhalar).
B.G.Anan'ev bo’yicha maxsus qobiliyatlar jamiyat hayotining u yoki bu soxasida "faol va samarali faoliyatiga tayyorlikni ko’rsatuvchi muayyan bir shaxs sifatlarining sintezi" sifatida ko’rib chiqiladi. Alohida maxsus qobiliyatlar orasida o’zaro aloqa bulib ularni birlashtirib turuvchi yagona manba - bu umumiy taraqqiyotning u yoki bu darajasidir. Umumiy taraqqiyot maqsuli - iqtidor yoki "umumiy qobiliyatlar"dir. "Genetik planda umumiy va maxsus taraqqiyot shu bilan birga iqtidor va maxsus qobiliyatlar orasida o’zarib, shakllanib boradi".