Pedagogika-psixologiya kafedrasi shaxs psixologiyasi. Maxsus psixologiya. Iqtidorli bolalar psixologiyasi

Iqtidor ko’rinishlari. Iqtidorli bolalar bir-birlaridan iqtidor ko’rinishlariga harab tubdan farqlanadilar. Iqtidor turlari quyidagilar: Badiiy iqtidor. Iqtidorning bu ko’rinishi maxsus maktablar, to’garaklarda qo’llab quvatlanadi va rivojlanadi. Bunda badiiy ijod va musiqa ijrochiligi, tasviriy san'at, xaykaltaroshchilik, aktyorlik qobiliyatlari yuqori darajada bo’ladi. Muqim muammolardan biri bunday bolalarni umumta'lim maktablarida tan oladilar va qurmat qiladilar. Bunday bolalar o’z sohalarida yuksak cho’qqilarga erishishi uchun ko’p energiya sarflaydilar. Ularda fanlarni muvaffaqiyatli o’zlashtirishi uchun vaqt yetmaganligi bois o’qituvchi va tengdoshlarini ularni tushunishlari va individual maktab dasturlari zarur bo’ladi. Umumiy intellektual va akademik iqtidor. Bu tipdagi iqtidorli bolalar asosiy tushunchalarni va ma'lumotlarni tez va oson eslab qoladilar. Informasiyalarni qayta ishlash qobiliyatining yuqoriligi ularga ko’pgina bilimlarni egallash imkonini beradi. Akademik iqtidor uchun fanlardan muvaffaqiyatli ta'lim xosdir. Bunday bolalar o’zlari muxim deb xisoblagan matematika, xorijiy til, fizika yoki biologiya fanlaridan oson o’zlashtirib, muqim deb hisoblamagan fanlaridan qiyinlik bilan o’zlashtiriladilar. Ularning bunday tanlovlari maktab, oilada muammolar tuqdirish mumkin. Ota-onalar va o’qituvchilar bola barcha fanlarni bir xil o’zlashtirilmaganidan norozi bo’ladilar.
Ijodiy iqtidor. qozirgacha iqtidorlilikni ushbu tipini ajratish borasida baxslar ketmoqda. Bunga quyidagilar sabab bo’lmoqda. Ayrim mutaxassislar ijod kreativlik barcha turdagi iqtidorning ajralmas qismidir deb hisoblaydilar. Masalan, A.M.Matyugikin iqtidorlikning faqat bir ko’rinishi bor - ijodiy: agar ijodiylik bo’lmasa, iqtidor haqida gapirishdan ma'no yo’q. Boshhalar esa ijodiylikni iqtidorning mustaqil ko’rinishi sifatida borligini tan oladilar. Shu bilan bir qatorda ijodiy yo’nalishga ega bo’lgan bolalar o’qituvchilari va atrofdagilarda samimiy emosiyalarni uyqotuvchi quyidagi harakterga ega ekanliklarini ta'kidlashadi:
- sharoit va avtorietetga nisbatan befarqlik;
- muqokamalarda qaddan ziyod mustaqillik;
- nozik xazil xissi;
- yaqqol temperament.
Ijtimoiy iqtidor.
Ijtimoiy iqtidor boshqa insonlar bilan konstruktiv o’zaro alohalarni o’rnata olish qobiliyatida ko’rinadi. Ijtimoiy persepsiya, ijtimoiy xulq, axloqiy muxokama, tashkilotchilik qobiliyati kabi tarkibiy elementlari bor. Ijtimoiy iqtidor bir necha sohalarda muvaffaqiyat qozonishni ta'minlaydi. U boshhalarni tushunish, sevish, hamdardlik qilish, umuman olaganda yaxshi psixologik, pedagogik, ijtimoiy xodim bo’lish uchun zarur bo’lgan sifatlarni o’zida mujassamlashtiradi. Demak, ijtimoiy
iqtidor o’zaro shaxslararo munosabatlarda namoyon bo’ladi. Ijtimoiy iqtidorning bir ko’rinishi liderlik iqtidoridir. Liderlik iqtidorning ko’pgina xususiyatlari bor:
- o’rtadan yuqori intellekt;
- haror qabul qilish ko’nikmasi;
- mavxum tushunchalar bilan ishlash, kelajakni ko’ra bilish, vaqtni taqsimlay olish malakasi;
- maqsadni aniqlash;
- egiluvchanlik, moslashuvchanlik;
- ma'suliyat xissi;
- o’ziga va bilimiga ishonch;
- qat'iyatlilik;
- tashkilotchilik;
- fikrni aniq bayon etaolish.
Ushbu iqtidor turli har kimning individual xususiyatlardan kelib chiqib turlicha namoyon bo’ladi.