Педагогика олий билимгоҳи «Дефектология» ихтисослиги талабалари учун уқув қўлланма

16- расм. 
«Нинача» артикуляция машқи. 
17- 
расм. «Тепача» артикуляция машқи. 
76

---

---

расм. «Мазали мураббо» артикуля- 
23- расм. Бўёқчи артикуляция машқи
дия машқи.
24- расм. «Ғалтак» артикуляция машқи.

---

3.
«Қўзиқорин». 
Оғнз очилади. Тил танглай томон сўрила- 
ди, ш унда тил танглайга қатти қ ж ипслаш ади. Б у ҳолда тил 
уш лаб турнлади, шу вақтнинг ўзида пастки ж ағ п астга томон 
туш ирилади. Бу маш қ 10— 15 м арта баж ари лади. Б у машқнинг 
«От» маш қидан фарқи шуки, тил танглайга ж ипслаш гач, қўйиб 
ю борилмайди (2 0 -р асм ).
4. «Арғимчоқ». Тил узун-ингичка қилиб чиқарилади, сўнг 
« авб атм а-н авб ат гоҳ бурун, гоҳ ияк томон олиб борилади. Бу 
в ақтд а оғиз бекитилмайди. М аш қ логопед саноғи остида 10— 15 
м арта б аж ари лади (2 1 -р асм ).
5. «М азали мураббо». Тил кенг ҳолда чиқарилади, сўнг юқо- 
ри л а б л а р яланади ва тил оғиз ичига олинади. Б у м аш қ 10— 15 
м арта қайтарилади (2 2 -р а с м ).
6. «Бўёқчи». 
Тил чиқарилади, оғиз ярим очиқ ҳолда бўлади. 
Тил билан аввал юқори лаб, сўнг пастки лаб ай л ан а бўйлаб 
ялан ад и. Бу м аш қ йўналишни ўзгартирган ҳолда 10 м арта ба- 
ж ар и л ад и (2 3 -р асм ).
7. «Ғ алтак». Тил учи олдинги пастки тиш лар орқасига- ти- 
ралади. Тилнинг орқа ён томони юқоридаги ж а ғ тиш лар билан 
қисилади. Қенг тил олдинга чиқарилади, сўнг я н а оғиз ичига 
олинади. Бу м аш қ 15 м арта б аж ари лади (24- р а с м ).
Ҳар би|> товуш ларни тўғри талаф ф узга қўйиш да логопед 
айтиб ўтилган м аш қлардан ф ақ ат зарур деб ҳисоблаганларини 
тан л аб олади. Танлаб олинган м аш қлар қуйилиши лозим бўл- 
ган товуш артикуляциясига мос келмоғи лозим.
Т алаф ф уз қилиш м ал а к а ва кўникмаларини ш акллантириш
Д ислалияни тузатиш юзасидан олиб бориладиган логопедик 
иш лар компенсатор имкониятига эга бўлган аъзоларнинг кў- 
риш ва эшитиш идроки, тактил ва кинестатик сезгилар м авж уд 
нуқсонлар ўрнини тўлдириш 
имкониятларидан 
фойдаланиш
йўли билан янги артикуляцион м ал акал ар н и ҳосил қилиш га 
таянади.
Т алаф ф уз камчиликларини тўғрилаш бўйича олиб борила- 
д и ган маш ғулотлар м аълум изчилликда ўткази лади . Товушлар 
талафф узини тўғрилаш бўйича олиб бориладиган логопедик 
иш лар қуйидаги турларга бўлинади:
1. Товушнинг ҳосил қилиниши.
2. Товушни бўғинларда (тўғри, тескари, очиқ, ёпиқ бўғин- 
л а р д а ) талаф ф уз қилиш м алакалари н и автоматлаш тириш ;
3. Товушни талаф ф уз қилиш м алакалари н и сўзларда мус- 
таҳкам лаш .
4. Товушни талаф ф уз қилиш м алакалари н и 
ж ум л ал ар д а 
м устаҳкам лаш .
5. Артикуляцион ж иҳатдан ўхш аш товуш ларни ф арқлаш .
6. Сўзлаш ув нутқида товуш ларни автоматлаш тириш .
Логопедик маш ғулотларни олиб бориш учун ойна (қўзгу),

---

махсус логопедик зондлар, ш патель, пахта, спирт; дидактик ва 
иллюстратив м атериаллар тўплами; уй вазиф аларни ёзиб бо- 
риш учун алоҳида л у ғатл ар , махсус адабиётлар, логопатлар 
нутқини текшириш протоколлари зарурдир.
Тўғри товуш лар талаф ф узини йўлга қўйиш да учта асосий 
усулдан фойдаланилади.