Педагогика олий билимгоҳи «Дефектология» ихтисослиги талабалари учун уқув қўлланма

Артикуляция гимнастикаси
Д астл аб кн логопедик текшириш ж араён ида артикуляцион 
ап парат аъзолари тузилиш ида камчиликлар борлиги аниқлана- 
ди. Б ундай ҳолларда фонематик идрокни ривожлантириш иш- 
лари билан параллел равиш да артикуляция гимнастикаси (тай- 
ёргарлик м аш қлари) олиб борилади.
А ртикуляция гимнастикасининг мақсади, товуш ларни тўғри 
тал аф ф уз этиш учун зарур бўлган артикуляция аъзоларинй тў- 
лиқ, аниқ ҳар акатга келтириш ва оддий ҳаракатларни м ураккаб

---

•ҳаракатларга — турли хил фонемаларнинг артикуляция тарти- 
<бига бирлаш тириш дан иборатдир.
Ҳ ам ма артикуляцион м аш қлари системасини икки турга бў- 
л и ш мумкин: статик ва динамик. С татик м аш қлард а артику- 
л яц и я аъзолари турли ҳолатларга келтирилади, лекин ҳ ар ак ат 
бўлмайди. Д инам ик м аш қларда артикуляция аъзолари турли 
.ҳолатларга ва шу билан бирга ҳар акатга келтирилади.
Ҳар бир м аш қлар ўз номига эга. М аш қларнинг номлари 
ш артли, лекин болаларнинг уларни эслаб қолиш лари ж уд а му- 
ҳимдир. 
Чунки, биринчидан, номлар 
болада ўткази лади ган
м аш қ га нисбатан қизиқиш уйғотади, иккинчидан, вақтни теж ай- 
ди, яъни бунда логопедга ҳар саф ар маш қларни баж ари ш усу- 
лини такрор тушунтиришга ҳож ат қолмайди, болага баж арили- 
ши керак б^лган машқнинг номини айтиш кифоя.
Статик тайёргарлик м аш қлари
1. «Б елкуракча». Тил кенг ҳолда чиқарилиб, бўш аш тирила- 
ди ва пастки лаб устига қўйилади. Бунда тил титрамаслиги 
керак. Тил шу ҳолда 10— 15 д ақи қа уш лаб турилади (1 4 -р а с м ).
2. «Косача». Оғиз кенг очилади, тил кенг чиқарилиб юқо- 
рига кўтарилади. Тил юқори тиш лар томон олиб бооилади, 
леки н уларга теккизилмайди. Ш у ҳолда тил 10— 15 д ақ и қ а уш- 
л а б турилади (1 5 -р асм ).
3. «Нинача». Оғиз очилади. Тил 
олдинга томон 
ингичка 
қилиб чиқарилади. Шу ҳолатда 15 д ақи қа уш лаб турилади 
{1 6 -расм ).
4. «Тепача». Оғиз ярим очилади. Тилнинг орқа ёнлари юқо- 
ри ж а ғ тиш лар билан қисилади. Тилнииг учи пастки олдинги 
тиш ларга тиралади. Бу ҳолат 15 д ақи қа уш лаб турилади (17- 
р а с м ).
5. «Найча». Тил кенг ҳолда чиқарилади. Тилнинг икки ён 
томони юқори томон букланади. Ҳосил қилинган найчадан пуф- 
лан ади.
М аш қ секин суръатда 10— 15 м арта б аж ари лад й (1 8 -р а с м ).
Айтиб ўтилган маш қларнинг ҳар бири аниқ, секин 8— 10 мар- 
та баж арилади.
Д инам ик тайёргарли к м аш қлар
1. «Соатча». Тил узун-ингичка қилиб чиқарилади. Сўнг шу 
ҳолда тил оғизнинг ўнг бурчагидан чап бурчаги томонга қараб
ҳ аракатга келтирилади. М аш қ 15—20 м арта б аж ари лад и (19- 
расм ).
2. «От». Тил танглай томон сўрилиб, сўнг қўйиб юборилади. 
Ш унда тил. тақиллагаи овоз чиқаради. Тилни тақйллатиш секин 
ва кучли бўлиши керак. Б у м аш қ 10— 15 м арта баж ари лад и
(20- р а с м ).

---