Педагогика олий билимгоҳи «Дефектология» ихтисослиги талабалари учун уқув қўлланма

нутқнинг шошилинч бўлмаган суръати тарбияланади ва бунинг
натижасида барча нутқ компонентлари, шу билан бир қаторда
нафас олиш ҳам нормаллашади. Психология мактаби вакил-
ларининг фикрича, нутқнинг, бинобарин, нафас олишнинг тар-
бияланишига иродани машқ қилиш ёрдам беради. Агар нафас
олиш устида ишлашни нутқ нуқсони тузилишига боғлиқ ҳолда,
якка тартибда олиб борилса, бундай фикрларнинг ҳар бирида
маъқул томонини учратиш мумкин.
Нафас олиш нутқ жараёнида машқ қилиб мустаҳкамлана-
ди: талаффуз пайтида бир марта нафас чиқарилиши орқали
дастлаб қисқа гаплар, кейин сўзлар сонини секин-аста кўпай-
тира бориб гаплар айтилади. Узун жумлаларни логик тўхтам-
лар билан қисмларга бўлиб талаффуз этиш малакаси ҳосил
ҳилинади, бунда тиниш белгилари иштирок этади ёки аксинча.
Шундан сўнг наср ёки назм матнларини ўқишга ўтилади.
Товуш бузилишлари кўпинча нафас олишдаги камчиликлар
‘билан боғлиқ бўлади: дудуқланувчиларда айрим пайтлари на-
*фас олиб сўзлашда 
бўғиқ товуш 
кузатилади; кучли нафас
чиқариш пайтида тез, бақириқ товуш; товуш аъзолари пайлари-
нинг зўриқиши натижасида товушнинг қаттиқ хуружи ва ҳока-
зслар кузатилади. Дудуқланувчилар билан товуш тарбияси
адзасидан олиб бориладиган ишлар артикуляр аъзолар мус-
кулларини, биринчи навбатда пастки жағ, тил мускулларини
■бўшаштиришдан бошланади (масалан, тилни н товуши учун
зарур бўлган ҳолатга қўйилади ва ну — но — на товушсиз та-
лаффуз қилинади; бунда жағ секин-аста пастга туширилади;
м э
— ни — ну жағ секиндан кўтарилади). Машқ беихтиёр ҳа-
ракатга қадар давом эттирилади. Кейин товушнинг юмшоқ
«бошланмаси, товушнинг унлилар билан биргаликдаги узлуксиз

---