Pedagogika instituti rivojlanish biologiyasi

Membranani tuzilishi.


Lipitlar tuzilishi.

Yonma-yon turuvshi bir hujayradan boshqa hujayraga sitoplazmadan memebrana orkali moddalarni va biotoklarni o’tishi.

Plastidalar. Plastida avtotrof о‘simliklar hujayrasi uchun xos organelladir. Bakteriyalar, shilimshiqlar va zamburug‘larning hujayralarida bо‘lmaydi. Plastidalar sitoplazmadagi organoid hisoblanib, faqat yashil о‘simliklar hujayralarida uchraydi. Plastidalarda uglevodlar, oqsillar va moylarning tо‘plash jarayonlari boradi. Plastidalar tarkibdagi bо‘yovchi modda va bajaradigan hayotiy vazifasiga kо‘ra uch turga ajratiladi: yashil plastidalar – xloroplastlar, sariq, tо‘q sariq; qizil plastidalar – xromoplastlar, rangsiz plastidalar – leykoplastlar.

Elektron mikroskoplar kashf etilgandan keyin olib borilgan tekshirishlarda xloroplastlarning nihoyatda murakkab tuzilishga ega ekanligi aniqlandi. Ular tashqi tomonidan qо‘shqavat parda bilan о‘ralgan bо‘lib, pardalarda mayda teshiklar bо‘ladi. Ular yordamida xloroplastlar sitoplazmadagi endoplazmatik tо‘r bilan bog‘lanishda bо‘ladi. Parda ostida rangsiz modda, ya’ni asos yoki matriks, unda esa ichki membranalar sistemasi hisoblangan plastinkalar – lamellalar yotadi.

Lamellalar ba’zi joylarda diksimon yopiq qopchalar – tilakoidar hosil qiladi. Ular zich ustunlar kо‘rinishda bо‘lib, granalar (qirralar deyiladi). Xloroplastlarning guzilishi hujayraning zsishi bilan о‘zgarib boradi. Hujayranig qarishi bilan ular yemiriladiyu Xloroplastlarning asosiy vazifasi fotosintez jarayonni bajarishidir.




Xromoplastlar – sariq, tо‘q sariq, qizil rangi plastidalardir. Ularning rangi ksantofill, karotin, likopin va boshqa karotinoidlar gruppasiga kiruvchi bо‘yevchilar ishtiroki tufaylidir. Xromoplastlar yetilgan mevalarda (na’matak, dо‘lana, qizil garmdori, tarvuz, pomidor va boshqalar), ba’zi gultojbarglarda (sariq atirgul, ayiqtovon, nastursiya, sariq gulli xrizantema, lolalar) va sabzi kabi ildizmevalarda uchraydi. Xromoplastlar, sitoplazmadagi almashinuv jarayonlarda faol ishtirok etsa kerak.

Leykoplastlar tarkibida bо‘yevchi modda saqlamaydigan plastidalardir. Leykoplastlarning asosiy vazifasi oziqa moddalar tо‘plashdan iborat bо‘lib, ularda kraxmal, oqsil va moylar tо‘planadi.

Mikrokaychilar. Kо‘pchilik hujayralarda topilgan organoid hisoblanib, ular diametri 250A ga teng va ichi kanallardan iborat naychalardir. Mikronaychalarning devorlari oqsil molekulalaridan tuzilgan. Ular sitoplazma va uning hosilalarining harakatida, masalan, xivchinlarning tuzilishida qurilish materiali sifatida ishtirok etsa kerak.

Hujayrani bо‘linish vaqtida mikronaychalardan urchuq ini hosil bо‘ladi. Hujayra bо‘linishining oxirgi bosqichida iplar qaytadan mikronaychalardan ajralib ketadi. Ehtimol mikronaychalar zich hujayra qobig‘iga ega bо‘lmagan hujayralarda tayanch vazifasini bajarsa kerak.