Pedagogika 017, 3-son Bosh muharrir

Вертгеймер М.
Продуктивное мышление. – Москва: Прогресс, 1987. – С. 45. 
4
Калмыкова 3. И.
Продуктивное мышление как основа обучаемости. – Москва: 
Педагогика, 1981. – С. 38. 

---

PEDAGOGIKA 
2017, 3-son
 
 
70 
Aql egiluvchanligi o‘rganilayotgan vazifalarning o‘zgaruvchan sharoitda 
fikrlash faoliyatining o‘zgaruvchanlik darajasi, original yechim topa olish bilan 
belgilanadi. Inson aql egiluvchanligida masalaning yechimini topish shuni taqozo 
qilsa, to‘g‘ri aloqalardan teskari aloqalarga yengillik bilan o‘ta oladi. 
Aql barqarorligi shunda namoyon bo‘ladiki, bunda aql egasi vaziyatdagi 
eng muhim alomatlarni ajratib (belgilab) olib, harakatida davom etadi. Bunda u 
alomatlar (belgilar) mazmunini aqlida ushlab turib, tasodifiy alomatlar 
(belgilar)ning ta’siriga berilmaydi. 
O‘z fikrlash faoliyatining ongliligi subyekt muammosini o‘zi yecha oladigan 
fikr predmetiga aylantira olish bilan xarakterlanadi. Turli manbalarda bu 
ma’noda refleksiya termini (atamasi) ishlatiladi. 
Aql mustaqilligi bilimlarni egallashda va ularni ishlatish jarayonida 
maqsadni to‘g‘ri qo‘yish, gipotezalarni ilgari surish, muammolarni mustaqil 
yechishda namoyon bo‘ladi. 
Geometriya o‘quv materialining mantiqiy strukturasi, o‘rganilayotgan 
tushuncha va faktlar hajmining tizimli kengaytirilishini nazarda tutadi. Bunda 
o‘quvchi nazariy tushunchalar va asosiy holatlar mazmuniga ega bo‘lib, o‘z 
bilimlari va, umuman, nazariya strukturasi nisbatida qiyinchiliklarni sezadi. Bu 
qiyinchiliklarni hal qilish maqsadida boshqa masalalarni yechishda 
foydalaniladigan ma’lumotlarning yoki metodlarning shakllaridan iborat ma’lum 
bir asosiy masalalar to‘plami ajratiladi
1
. Asosiy masalalarning yechimi 
murakkabroq strukturali masalalarning yechilishiga tenglashtiriladi; murakkab 
masalalarni yechish uchun qo‘shimcha ishlarni amalga oshirishni bosqichma-
bosqich shakllantirishni, nazariy faktlar, izlanish usullarining ko‘pligi haqidagi 
bilimlarni sistemaga solish, strukturalashni talab etadi.
Aynan masalaviy yondashuv aniq fanlar yo‘nalishidagi litseylar 
o‘quvchilarining matematik faoliyati ta’limiga asos bo‘ladi. Bunday 
yondashuvning o‘z talablari mavjud: 
­
masalalar o‘quvchilarning matematik fikrlashini rivojlantirishi kerak; 
ularning yechimini izlashga yo‘naltiruvchi algoritmlar va evristik sxemalarni 
tuzishga o‘rgatish kerak; 
­
masalalar fikrlashning egiluvchanligini rivojlantirishi, masalalarni bir 
necha usul va yo‘llar bilan ishlash qobiliyatini shakllantirishi, ularni qayta 
o‘zgartira bilishni ta’minlashi lozim; 
­
masalalar matematik metodlarni tanlash va qo‘llash qobiliyatini 
deduktiv rivojlantirishi; 
1
Саранцев Г. И.
Упражнения в обучении математике. – Москва: Просвещение, 2005.
– C. 103. 

---