Pedagogika 016, 1-son Bosh muharrir

PEDAGOGIKA
2016, 1-son
 
 
95 
G. Muhammadjonova, N. Alovuddinovalar muallifligida ta’lim rus va qardosh 
tillarda olib boriladigan maktablarning 5-sinfi “O‘zbek tili” darsligi yaratildi
1
. 
Mazkur darslikda “О‘zbek tili” о‘quv dasturida belgilangan ayrim grammatik 
vositalarning (egalik qо‘shimchalari, kelishik qо‘shimchalari, -lar kо‘plik 
qо‘shimchasi, sо‘roq yuklamalari va boshqalar) talaffuzi va imlosi qoidalar va 
misollar bilan tushuntirilgan, ularni mustahkamlash uchun mashqlar berilgan. 
Grammatik vositalarning talaffuzi va imlosi, qо‘llanishi haqida nazariy ma’lumot 
(bilim) darslikdagi mashqlarni bajarish, qoidalarni о‘qish yoki о‘qituvchining 
tushuntirishi asosida taqdim etilgandan sо‘ng mustahkamlash, amalda tatbiq 
etishga doir mashqlar, ilg‘or pedagogik texnologiya asosidagi ba’zi ish turlari, 
о‘yinlar о‘tkazilishi maqsadga muvofiqdir. Jumladan: 
1) о‘zbek tilidagi kelishik, egalik, fe’lning zamon bildiruvchi 
qо‘shimchalarini, shaxs-son qо‘shimchalarini talaffuz qilish; 
2) berilgan sо‘z shakllari, sо‘z birikmalari, gaplar, matnni о‘qish va ularni 
о‘zbek tilidan qoraqalpoq tiliga tarjima qilish; 
3) misollar asosida о‘zbek tilidagi kelishik, egalik, fe’lning zamon, shaxs-son 
qо‘shimchalari imlosini izohlash, qо‘llanishi haqidagi savollarga javob berish; 
4) berilgan sо‘zlarni avval tegishli jadvalga tayanib, keyinroq mustaqil 
ravishda turlash yoki tuslash; 
5) jadvaldan foydalanib nuqtalar о‘rniga tegishli qо‘shimchani qо‘yib 
gaplarni о‘qish va kо‘chirish; 
6) sо‘z shakllarini qoraqalpoq tilidan о‘zbek tiliga tarjima qilish; 
7) berilgan sо‘z shakllari asosida sо‘z birikmalari yoki gaplar tuzish; 
8) “Tezyurar”
2
, “Zukkolar bahsi”, “Kim zukko va topqir”, “Bu sо‘z bizniki”, 
“О‘yla, izla, top!”, “Kim birinchi?”
3
, “Imkon-shou” kabi о‘yinlar о‘tkazish; 
9) diktant, bayon va insho yozish. 
Grammatik vositalarni o‘rganishga doir yuqorida tavsiya etilgan ish turlari 
yuzasidan qoraqalpoq maktablarining 6-7-sinflarida tajriba-sinov o‘tkaziladi. 
O‘quvchilar tajriba-sinovgacha grammatik vositalarni qo‘llashga doir xatolarga 
yo‘l qo‘ygan bo‘lsalar, tajriba-sinovdan keyin bu xatolar bartaraf etildi. Masalan, 
38-maktabning 690ta o‘quvchisidan 34ta o‘quvchi xatosiz yozgan, 36 o‘quvchi 
5tagacha imloviy xatoga yo‘l qo‘ygan va 23 o‘quvchi 6 va undan ko‘p imloviy 
xatoga yo‘l qo‘ygan bo‘lsa, sinovdan keyin xatolar miqdori 2-3taga tushgan. 
1