Pedagogika 015, 2-son Muassis: Nizomiy

Турсунов И., Нишоналиев У. Педагогика курси. – Тошкент: Ўқитувчи, 1997. – Б. 77. 

---

PEDAGOGIKA
2015, 2-son
 
 
121 
Forobiyning “Fanlarning sanog‘i” asarini lotinchaga ijodiy tarjima qilgani, 
“Gundisalva bo‘yicha ilmiy bilish borliqni, tajriba asoslarida o‘rganishdan keyin 
gipotetik taxminlarga induktiv yoki deduktiv xulosalar chiqarilib, tajribada” 
sinalganligi, ya’ni amaliyotga qaytarilganini uqtiradi
1
. Olimning keyingi dalillari 
yanada e’tiborga loyiqdir. Uning ta’kidlashicha, Oksford universiteti professori 
Rodjer Bekon (XIII asr) Forobiy va ibn Sinolarning xulosalarini chuqurlashtirib, 
o‘zining “katta”, “o‘rtacha” yoki “kichik” qomusiy kitoblarini yozadi. Bu asarlar 
XV-XVI asrlarda Ovropa pedagogikasida pansofik harakatga turtki beradi.
Olim ushbu ishlarida didaktikaning asosiy tushunchalari tarkibida ta’lim 
mazmuni, ta’lim jarayoni, tarbiyalovchi ta’lim, ta’limning tashkiliy shakllari, 
o‘qitish va o‘rganish, ta’lim metodlari, dars kabilarga keng to‘xtalgan. Uning 
uqtirishicha, o‘quvchilarni yetarli darajada tarbiyalamay turib, ta’lim jarayonida 
samaradorlikka erishib bo‘lmaydi. “Mana shuning uchun ham ta’lim jarayoni 
o‘zida tarbiyaviy va ta’limiy vazifalarning yaxlitligini tasdiqlovchi omillarning 
biri, ta’lim metodlari tarbiyalash metodlarining ayrim tarkibiy qismi sifatida 
namoyon bo‘lsa, ikkinchidan, tarbiyalash metodlarining o‘zlari ta’lim olishni 
rag‘batlantirish metodlari sifatida namoyon bo‘ladi”
2
.
Haqiqatan, ta’lim jarayoni o‘zaro uzviy aloqador jarayonlarning dialektik 
birligidan iborat bo‘lib, ular o‘qitish va o‘rganishdan tashkil topadi. O‘qitish 
o‘qituvchi faoliyatida, o‘rganish esa ta’lim oluvchi faoliyatida aks etadi. Sharq 
allomalari pedagoglarga ko‘rsatma berishdan ko‘ra, shogirdlarini o‘qish va 
o‘rganishga, mustaqil ta’lim olishga yo‘llashga katta e’tibor berishgan. Buning 
asosiy sababi esa o‘qitishning tashkiliy shakli sifatida individual ta’limning 
yetakchi o‘rin egallaganidadir.
Ustozning pedagogika sohasida yaratgan mazkur fundamental ishlari 
bugungi kunda ko‘plab tadqiqot ishlarining nazariy asoslariga manba bo‘lib 
xizmat qilmoqda.
Olimning bevosita tashabbusi va rahbarligida “Yangi pedagogik 
texnologiyalar, muammolar va yechimlar”, “Tajriba-sinov ishlarini tashkil etish 
muammolari” 
kabi 
mavzularda 
bir 
qator 
respublika 
ilmiy-amaliy 
konferensiyalari, “Avesto – eng qadimgi yozma yodgorligimiz”, “O‘qituvchi-
o‘quvchi hamkorligi – ta’lim jarayonini faollashtirish vositasi sifatida” 
mavzularida seminarlar o‘tkazilgan.
2000-yilda og‘ir betoblikdan so‘ng, 2001-2002-yillarda Usmonali 
Nishonaliyev o‘z pedagogik va rahbarlik faoliyatini Respublika Ma’naviyat va 
ma’rifat markazida bo‘lim boshlig‘i lavozimida davom ettirgan.
1