Pedagogika 015, 2-son Muassis: Nizomiy

PEDAGOGIKA
2015, 2-son
 
 
117 
Zebo pari – o‘zbek mumtoz qo‘shiqchiligida ashulaning avj qismidan 
keyin keladigan katta avj shaklidir. 
Maqom ijrochiligining barcha turkumlaridagi ashula yo‘llarida zebo pari 
deyarli mukammal bir qolipda ijro qilinadi. Masalan, saraxborlarning zebo pari 
avjlari kuy yo‘nalishlari bir-birini takrorlaydi. Har bir ashula yo‘lini o‘rganish 
jarayonida avj qismlarini kuylash talabalarga o‘rgatib boriladi. 
Masalan: 
Biravkim, sarvdek ozodavash bo‘ldi bu bog‘ ichra, 
Qazo dehqon ham sarsabz ani, ham sarbaland etmish. (A.Navoiy) 
Zangula – o‘n ikki maqom nomlaridan biri. Mamlakatlar o‘rtasidagi 
moddiy-ma’naviy aloqalar karvonlar orqali amalga oshirilgan. Yo‘ldan 
adashmaslik, jismoniy ruh, quvvat baxsh etish uchun tuyalar oyoqlariga “zang” 
qo‘ng‘iroq boylangan. Natijada qo‘ng‘iroq ovozlari karvondagi yo‘lovchilar, 
tuyalar uchun kuch, iroda, umid baxsh etib ko‘zlangan manzilga eson-omon 
yetib olish vositasi sifatida xizmat qilgan. Qo‘ng‘iroq tovushlari orasidagi ritmik 
uyg‘unlik “zarbul-qadim”, “bum-bak” usuliga yaqinligi zangulaning 
musiqiyligini hosil qiladi. Shuning uchun ushbu maqomlarning biriga “zangula” 
nomi berilgan. 
Talabalar bilan ashula o‘rganish jarayonida zangula uslubi ijrochilarga 
jarangli ovozda kuylash malakalarini shakllantirishga yordam beradi. 
Guruh bo‘lib kuylash jo‘rnavozlik san’atining yuqori bosqichi hisoblanib, 
bunda har bir ijrochi mukammal ashula yo‘lini o‘zlashtirgan bo‘ladi. Kuylash 
jarayonida ovozlar ijro imkoniyati, xususiyati, mahorati bilan bir-birini to‘ldirib, 
ashula yakka ijrochilikka qaraganda kuchli, keng diapazonda qizlar va bolalar 
ovozlari qo‘shilishi natijasida ijroning jozibali,chiroyli bo‘lishga erishiladi. 
Mashg‘ulotlarda o‘rgatuvchi va o‘rganuvchilar uchun milliy cholg‘ular – 
rubob, tanbur, dutor, g‘ijjak, doira sozlari ham jo‘rnavoz sifatida yordam bersa, 
bu sozlar ijro qilinayotgan ashulalarga xonandalar kuylay olmaydigan murakkab 
bezaklarni ishlatib, ansamblning umumiy ijro sifatiga ijobiy ta’sir etishi mumkin.
Har bir ashula ustida ishlashda original yozuvli ijrolar katta ahamiyatga 
ega bo‘lib, o‘rganilayotgan asarlar yozuvli ijro bilan taqqoslanib, ijroda yo‘l 
qo‘yilgan kamchiliklar aniqlanib, ular ustida qayta-qayta ishlash imkoni 
yaratiladi. Mukammal bezaklar bilan o‘rganilgan ashulalar, albatta, magnit 
tasmalarga yozdirilib, ijrosi tahlil qilinadi. 
Mashg‘ulotlar shu shaklda olib borilsa, ijrodagi nola va bezaklar 
maromida, ijro yo‘llari mukammal bo‘lishiga erishiladi.