Pedagogika 015, 2-son Muassis: Nizomiy

Кайковус. Қобуснома. – Тошкент: Мерос, 1992. – Б. 121. 

---

PEDAGOGIKA
2015, 2-son
 
 
115 
Meni bir noma birla dilbarim yod etmadi hargiz, 
Qulin qayg‘udin ul xat birla ozod etmadi hargiz. 
Balolar tog‘ini hajrinda tirnog‘im bila qozdim, 
Men etkan ishni oshiqlikda Farhod etmadi hargiz. 
Erur, ishq ollida jonim fido qilsam, hanuz ozkim, 
Ul oydin o‘zgani qatlimg‘a jallod etmadi hargiz. 
Agar buzdi Navoiy ko‘nglini ul bevafo tong yo‘q, 
Vafo ahli uyin chun ishq obod etmadi hargiz. (A. Navoiy) 
Ashulaning uchinchi bayti bir oktava yuqoridan, dunasr shaklida 
kuylanadi. An’anaviy qo‘shiqchilik fanlarida biz ikkinchi kurs talabalariga 
ashulaning birinchi variantini o‘rgatdik. Avj pardalarni kuylashda, tabiiyki, 
hamma talaba ham kuylash imkoniyatiga ega emas. Bunday holatda biz guruh 
ichidan iqtidorli, yuqori pardalarni kuylay oladigan talabalarni ajratib olib, avj va 
nolali, bezakli qismlarni ular ijrosida kuylashga o‘rgatdik. Ashulaning daromad, 
miyonxat qismlarini guruh kuylab, avjlarini saralab olingan talabalar 
kuylashlariga erishdik. Ijrochilikning yana bir varianti ashulaning avj qismlarini
solist talabalar bilan birga qizlar ijrosida oktava pastdan, ya’ni “zir – bom” 
shaklida kuylatilganda ashulaning avj qismlariga quvvat, kuch qo‘shilganligini 
sezish mumkin. 
Ijro jarayonida ashulalar original tarzda, bezaklar bilan kuylanish 
zarurligini nazarda tutgan holda olib borildi. Milliy ashulachilik maktabida 
ijrochi milliy bezak nolalardan foydalana olmasa, asar talab qilingandek 
mukammal va jozibali chiqmaydi. Tinglovchilar bu ijrodan qoniqmaydilar. 
Shuning uchun an’anaviy qo‘shiqchilikda individual holatda bir ashula ustida 
uzoq vaqt “ustoz-shogird” tizimida ijodiy ish olib boriladi. 
Ijrochida, birinchi navbatda, ovoz sozlash mashqlari orqali to‘g‘ri kuylash, 
Binnigi uslubida tovushni hosil qilish, nafas olishni to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish; 
ikkinchidan, milliy yo‘ldagi ovoz sozlash mashqlari orqali kuylash malakalari 
shakllantiriladi. Binnigi so‘zining ma’nosi, tovushni dimoq orqali rezonatorda 
shakllantirishdir.
Ijrochi bu uslubda kuylashda akademik vokal ijrochilik maktabidan 
foydalanadi. Gulligi uslubida tomoq orqali kuylanganida tovushda zo‘riqish 
paydo bo‘lib, ovoz tez charchaydi, shuning uchun binnigi uslubida kuylash 
malakalarini shakllantirishga katta ahamiyat beriladi. 
Binnigi uslubini shakllantirish uchun ijrochi og‘izni yengil yumgan holda 
(tishlar birlashmaydi) bo‘g‘izdan chiqqan tovushni dimoq orqali yo‘naltiradi va 
past hirgoyi ovozda xonish qilinadi. Bu jarayonda “Chorgoh”, “Segoh”, “Girya”
ashulalarining daromad qismi va nolalarini kuylash uslublari o‘rgatiladi. 

---