Pedagogika 015, 2-son Muassis: Nizomiy

PEDAGOGIKA
2015, 2-son
 
 
112 
birikish qobiliyatini aniqlash, SBlari hosil qilish orqali esa lisoniy sintaktik qolip 
(bundan keyin LSQ)lar haqida muayyan tasavvurga ega bo‘ladi, tuziladigan 
gapning asosiy tarkibiy qismlarini aniqlash va ularni bir joyga to‘plashga urinadi, 
nutqiy vaziyatga qarab, to‘g‘ri fikr yuritish ko‘nikmalarini egallaydi
1
. 
O‘quvchilarda MYAKSHning ishonchli ijtimoiy-psixologik omillaridan 
yana biri til imkoniyatlarini, muomala-muloqot me’yorlarini o‘rganishdan iborat. 
Bu o‘quvchining nutqiy malakaga ega bo‘lishi, fikr ifodalash ko‘nikmalarini 
ongli va to‘g‘ri shakllantirib borishi bilan bog‘liq bo‘lib, mazkur «texnika»ning 
yo‘qligi o‘quvchida hadiksirash, odamovilik, muloqotdan qochish kabi salbiy 
xususiyatlarni keltirib chiqaradi. Mazkur nuqson o‘z navbatida muloqot 
erkinligi, fikrni og‘zaki va yozma ifodalash, matn yaratish qobiliyatining 
susayishiga sabab bo‘ladi. MYAKSHda madaniy muloqotga o‘rgatuvchi 
interfaol ta’lim metodlari – ijtimoiy psixologik trening (IPT)lardan unumli 
foydalanish mumkin. 
IPTlar tabiiy va maxsus uyushtirilishi mumkin. Masalan, yuqori sinf 
o‘quvchilari turli ijtimoiy rollar doirasida syujetli o‘yinlar bilan mashg‘ul 
bo‘lishi, unda o‘qituvchi, tarbiyachi, haydovchi, boshliq va hokazo rollarni 
improvizatsiya qilishlari tabiiyki, nafaqat muomala-muloqot madaniyati, balki 
hayotga bo‘lgan dunyoqarashini ham o‘zgartiradi, o‘quvchini ijtimoiy faoliyatga 
tayyorlaydi. Ona tili darslarida tashkil etiladigan IPTlar o‘quvchida madaniy 
muloqot ko‘nikmalarini hosil qilish; -ijtimoiy faoliyatni tashkil qilish, boshqarish 
va uni rivojlantirish; o‘zida mavjud bo‘lgan nutqiy BKMlardan o‘rinli 
foydalanish; o‘zgalar fikrini hurmat qilish, tanqidiy fikrlarni to‘g‘ri, tabiiy qabul 
qilish, nutqiy vaziyatga moslashish, berilgan axborotni anglash va mantiqiy 
xulosa qilish; o‘zaro muloqotga, baxsga, muzokaraga yo‘naltiradi 
Har bir mashg‘ulot sheriklarning bir-birlarini, aytilgan fikrlarni hurmat 
qilishlariga asoslanmog‘i lozim. Natijada o‘quvchi o‘rtacha fikrlarni ham 
qadrlashga, ular bilan hisoblashishga, o‘zganing o‘rnida bo‘lish, boshqalarni 
sabr-toqat bilan tinglash, nutqiy vaziyatga mos tarzda o‘z fikr-mulohazalarini 
bayon etishga odatlanadi, tanqidiy fikrlashni o‘rganadi monologik, dialogik nutq 
me’yorlarini, mustaqil matn yaratish malakasini egallaydi.