Pedagogika 015, 2-son Muassis: Nizomiy

SAN’AT VA JISMONIY MADANIYAT TA’LIMI 

---

PEDAGOGIKA
2015, 2-son
 
 
114 
Ustoz shu tariqa shogirdlaridan har tomonlama ham ijroviy, ham ijodiy 
barkamollikka erishishni talab qilgan. 
Bundan o‘n asr muqaddam yaratilgan Kaykovusning farzand tarbiyasiga 
bag‘ishlangan “Qobusnoma” risolasining o‘ttiz oltinchi “Hofiz va sozandalik 
zikrida” nomli bobida bayon etilishicha, musiqa ilmining ustozlari ushbu muallif 
yashagan davrda xalqning har bir tabaqasi tabiatiga mos ravishda kuylar 
tuzishgan ekan. Bunday tabaqalardan biri yosh bolalar va nozikta’b kishilar, 
ya’ni ayollar bo‘lishgan. “Bu qavm uchun, – deb uqtiriladi “Qobusnoma” 
asarida, – tarona ishlab chiqdi, toki bu qavm ham bahra olsin, rohat qilsin. 
Chunki hamma vaznlarning orasida taronadan yoqimli vazn yo‘qdur”
1
. 
Ma’lumotlardan ko‘rinadiki, ijro qilingan har bir taronaning ijro darajasi, 
ijrochilik mahorati, ashuladagi bezaklar, nolalar, qochirimlardan meyorida 
foydalana olish imkoniyatlarining muhimligini namoyon qiladi. An’anaviy 
ijrochilikda yakkanavozlik, jo‘rnavozlik hamda ansambl bo‘lib ijro etish ustuvor 
bo‘lgan.
Har bir yo‘nalish o‘zining mohiyati darajasida shart-sharoitlari, ijro 
mezonlari, qonun-qoidalariga ega. Ular ijro mahorati bilan bog‘liq omillar bilan 
xarakterlanadi. 
An’anaviy ashula va maqom ijrochiligida yakkanavozlik muhim omil 
hisoblanadi. Ijrochilarni mohirlik darajasiga yetkazish uchun, avvalo, musiqiy 
did, g‘azal matnini anglash, ijro yo‘lini zeru zabarlar bilan kuylashga odatlanish, 
ashula talab qilingan nola va qochirimlarni o‘z joyida mukammal ishlata olish 
vazifalari turadi. Bu borada asarning original yozuv yoki jonli ijrodagi 
variantlaridan foydalanish yaxshi samara beradi. 
Orifxon Hotamov “Fig‘on” ashulasi turkistonlik mashhur Sayidali hofizga 
tegishli ekanligini aytib, A. Navoiyning “Hargiz” g‘azali bilan kuylangan. 
Keyinchalik bu ashulani san’atkorlardan H. Nosirova o‘tgan asrning 50-yillarida 
kuylagan, Ustoz Yunus Rajabiy bu ashula ohangiga avji turk qo‘shib ijro hajmini 
kengaytirib, Furqatning “Adashganman” g‘azali bilan ijro variantini yaratgan va 
bu ashulani taniqli san’atkor Berta Davidova ijro qilgan. 
Mazkur ashulaning ikkinchi variantdan ashulada baland pardali avjlar 
bo‘lmaganligidir. Ashula bir oktavadan biroz balandroq kuylangan bo‘lib, 
ijrochilardan katta ijro diapazoni talab qilinmagan, lekin ashula nola va bezaklar 
bilan kuylanishi lozim bo‘lgan. 
 
1