344
Raqobatlashgan mehnat bozorida muvozanat
E
nuqtada o`rnatiladi va
e
L
ishchi ish bilan ta’minlanib,
e
W
ish haqi oladi. Mehnat bozorida kasaba uyushmasi
Monopol hokimiyatga ega bo`lganligi uchun, u band bo`lgan ishchilar sonini
e
L
dan
M
L
ga qisqartirib, ish haqini
e
W
dan
M
W
ga oshirishi mumkin. Ishchilar
oladigan alternativ foyda (iqtisodiy renta)
M
ANMW
to`rtburchak yuziga teng.
Mehnat bozoridagi ikki tomonlama Monopoliya. Bunday bozorda
monopsonist firmaga ishchi kuchini taklif qiluvchi Monopolist (kasaba uyushmasi)
turadi. Ikki tomonlama Monopolistik bozordagi holat quyidagi 15-rasmda
ko`rsatilgan.
15-rasm. Mehnat bozoridagi ikki tomonlama Monopoliya.
Raqobatlashgan bozorda muvozanat holat
E
nuqtada o`rnatilgan bo`lar edi.
Bu nuqtada mehnatga bo`lgan talab
L
D
va taklif
L
S
chiziqlari kesishadi.
Muvozanat holatda
e
L
ishchi ish bilan band bo`lib,
e
W
ish haqi oladi. Lekin,
monopsonist firma ish bilan band bo`lgan ishchilar sonini
e
L
dan
M
L
gacha
qisqartirib, ish haqini
e
W
dan
M
W
gacha qisqartirishga harakat qiladi. Kasaba
uyushmalari (Monopolist) ish kuchi taklifini qisqartirib, (
N
L
gacha), ish haqini
N
W
gacha ko`tarishga harakat qiladi.
Shunday qilib, ish bilan band bo`lgan ishchilar sonining nisbatan kichik
o`zgarishga
N
M
L
L
ish haqlarining (ushbu yondashishda) bir-biridan juda katta
farq qilishi to`g`ri keladi
N
M
W
W
. Ushbu vaziyatda ish haqining qanday
W
W
N
W
M
W
e
MRC
L
L
0
S
L
L
e
D
L
MR
N
L
M
E
0
E
M
L
N
345
bo`lishi, qarama-qarshi turgan Monopolistik va monopsonik kuchlarga bog`liq.
Ko`rinib turibdiki, ish haqi muvozanat ish haqi
e
W
ga ham yaqinlashishi mumkin.
Ish haqi stavkalari differentsiatsiyasi (tabaqalashuvi). Biz yuqoridagi
mulohazalardan ish haqini o`zgarmas deb qaradik. Amalda o`rtacha ish haqi
mutaxassisliklar bo`yicha ham, tarmoqlar bo`yicha ham, hattoki bir xil ishni
bajaruvchi ishchilar bo`yicha ham farq qiladi. Masalan, avtomobilsozlik
tarmog`ida ishlaydigan ishchilarning o`rtacha ish haqi, qurilish sohasida
ishlaydigan ishchilarning o`rtacha ish haqlaridan farq qiladi, xuddi shunday kimyo
tarmog`idagi o`rtacha ish haqi ham engil va oziq-ovqat sanoatidagi o`rtacha ish
haqidan farq qiladi. Ahmadiklinikada ishlovchi har xil kategoriyadagi
vrachlarning ish haqi ham bir xil emas. Yuqori kategoriyali vrach past kategoriyali
vrachga qaraganda ko`proq maosh oladi.
Ushbu farqning tagida, insonlar qobiliyatining xilma-xilligi, ma’lumoti,
bilimi, tajribasi, malakasi yotadi. Bulardan tashqari, ular bajaradigan ishlarning turi
ham, ular oladigan daromadlarga har-xil ta’sir qiladi. Ishning murakkabligi, ishlab
chiqarishning inson hayoti uchun zararli bo`lishi, ushbu sohada ishlovchilarning
ish haqida ushbu zararni qoplaydigan qo`shimcha ish haqida o`z ifodasini topadi.
Quyidagi 16-rasmda ishning og`irligi va zararligi uchun to`lanadigan
qo`shimcha ish haqi ko`rsatilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: