Ekspluatatsiyasi instituti transport vositalari kafedrasi transport vositalarining elektr

1 - vkladish; 2-shesterna; 3-segment; 4-yo‘naltiruv-

chi  shtift;  5,15-qulflovchi  halqalar;  6-yetaklanuvchi 

xrapovik;  7-konusli  vtulka;  8-yetaklovchi  xrapovik; 

9,13-shaybalar; 10 - prujina; 11 - mufta qobig‘i; 12 

-shlisli  yo‘naltiruvchi  vtulka;  14  -  rezinali  yum-

shatish halqasi. 

 

---

 

43 

maxovik gardishi tishlari orasidagi botiqlikka to‘g‘ri kelmasdan qadalib qolsa, yuritma pishangining ta’sirida 

prujina 10  siqiladi  va  yetakchi  xrapovik 8  vtulka  12  ning ko‘p   kirimli   tasmasimon  tashqi  rezbasi  bo‘ylab 

harakatni  davom  ettirib,  tishlari  bilan  yetaklanuvchi  xrapovikni  va  u  bilan  birga  ishlangan  shesternani  

ilashish  uchun    zarur  bo‘lgan  burchakka  (30

0

  gacha)  buradi.  Dvigatel  ishga  tushgandan  so‘ng  shesterna  va 

yetaklanuvchi  xrapovikning    aylanish  chastotasi  yakor  vali  va  yo‘naltiruvchi  vtulkanikidan  ancha  yuqori 

bo‘ladi.  Shuning  uchun,  yetakchi  xrapovik  8  vtulka  12    ning    ko‘p  kirimli  rezbasi  bo‘ylab  harakatlanib, 

yetaklanuvchi  xrapovikdan  ajraladi  va  yuritma  shesternasi  salt  holda  aylana  boshlaydi.  Konusli    vtulka  7 

yetakchi  xrapovik  bilan  birgalikda  surilib,  shtiftlar  4  vositasida  tez    aylanayotgan  yetaklanuvchi  xrapovik 

bilan bog‘langan tekstolit segmentlar 3 ni bo‘shatadi. Natijada, markazdan qochma kuch ta’sirida segmentlar 

shtiftlar  bo‘ylab  radial  yo‘nalishda  harakatlanib,  ikkala  yarim  muftani  ajralgan  holda  qotirib  qo‘yadi  va 

xrapovik  tishlarini  shikastlanishdan  va  yeyilishdan  saqlaydi.  Starter    tor-tish  relesining  zanjiri  uzilgandan 

keyingina yuritma shesternasi maxovikning tishli gardishi bilan ilashuvdan chiqadi. Bunda yetakchi xrapovik 

8  prujina  10  ning  ta’sirida  yetaklanuvchi  xrapovik    6  ga  taqaladi  va  konusli  vtulka  7  segmentlar  3  ni 

dastlabki holatiga qaytaradi. 

   Yuqori darajadagi mustahkamligi,  ta’mirlashga yaroqliligi va o‘lchamlari kichik bo‘lgan holda, katta 

aylantiruvchi momentlarning uzatish imkoniyati borligi,  xrapovikli muftalarning rolikli muftalarga nisbatan 

asosiy afzalliklari hisoblanadi. 

   Hozirgi  zamon  avtomobillari  starterlarining  deyarli  hammasida    shesternani  majburiy  ravishda 

elektromagnit usulda  ilashtirish  va ilashuvdan chiqarishni boshqarish uchun uzoqdan turib boshqariladigan 

tortish  relesi  o‘rnatilgan.  elektromagnit  tortish  relelari  bir-biridan tuzilishi  va  starterga  mahkamlanish  usuli 

bilan  farqlanadi.  Starterlarning  ko‘pchiligi  yuritma  tomonga    joylashtirilgan  qopqoqdagi  maxsus  joyga 

o‘rnatilgan ikki chulg‘amli tortish relesiga ega. 

  Starterning  ikki  chulg‘amli  relesi  jez  vtulkaga  joylashtirilgan  tortuvchi  va  ushlab  turuvchi 

chulg‘amlarga  ega.  Vtulkaning  ichki  yuzi  bo‘ylab  po‘lat  yakor  erkin    harakat  qiladi.  Ushlab  turuvchi 

chulg‘am  faqat  yakorni  tortilgan  holda  saqlab  turish  vazifasini  bajaradi.  U  kesim  yuzi  kichik  bo‘lgan  sim 

bilan o‘raladi, nisbatan uzoq vaqt davomida ishlaydi va ko‘proq qiziydi. Tortuvchi chulg‘am relening asosiy 

kontaktlariga  parallel  ulanadi.  Rele  tok  manbaiga  ulanganda  tortuvchi  va  ushlab  turuvchi  chulg‘amlar 

birgalikda zarur tortish kuchini hosil qiladi. Relening asosiy kontaktlari ulanishi bilan tortish chulg‘amining 

zanjiri  uziladi.  Tortish  relesi  pishang    vositasida  yuritma  mexanizmi  bilan  bog‘langan.  Pishangning  pastki, 

ikkiga ayrilgan barmoqlari yetaklash muftasiga mahkamlangan. Quvvati uncha katta bo‘lmagan starterlarda 

bir chulg‘amli tortish relesi ham ishlatilishi mumkin [masalan, Ct221(Rossiya)].