O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

0
‘tirgim kelmas edi. Shunday 
o ‘y h id im : 
tabg‘ach, o‘n o‘q, qirg'iz xoqo- 
niga Ko‘gman tog‘idan oshib o‘tib hujum qilamiz. Shuning uchun avval 
biz lashkar tortaylik, dedim” (To‘n., 19-23).
To‘nyuquqning fidoyiligi (tunlari uyqum kelmas edi, kunduzla­
ri o‘tirgim kelmas edi), dushmanga kutilmagan tomondan zarba berish
59

---

rejasi (Ko‘gman tog‘idan oshib o‘tib hujum qilish haqidagi rejasi) real 
voqealar oqimining bir ko‘rinishidir.
To‘nyuquq bitikoshidagi ma’lum bir voqealar munosabati bilan de- 
tallar tafsilotiga alohida urg‘u berish holatlari, tabiat manzarasi tasviri 
uchraydi. Muallif To‘nyuquq voqealaming aniqligini xalqaa, qolaversa, 
avlodlarga yetkazish va tarixiylik tamoyilini saqlash uchun ham bun­
day tafsilotlarga ko‘p o‘rin bergan. Quyidagi parchaga e’tibor beraylik: 
“Ko'gman yo‘li bitta ekan. Bu yo‘l bilan yursa yaramaydi, dedim. yerc- 
hi (yer biladigan kishi - N.R.) surishtirdim. Cho‘llik az qabilasidan bir 
yigitni topdim. Az yerini u yaxshi bilar ekan, bir manzili bor ekan. Ani 
daryosi bilan borilar ekan, o‘sha yerda yotib, bir otlig‘ yo‘l yurib bori- 
ladi, dedi. 0 ‘sha yo‘l bilan yursa imkoni bor, deb o‘yladim. Xoqonimga 
buni aytib, qo‘shinni yo'lga soldim. “Otlantir!” deb buyruq berdim. Oq 
tarmal (hozirgi X uaK em -N .R .) daiyosini kechib o‘tdik, dam oldik. Ke­
yin qo‘shinga otlanishga buyruq berdim. Qomi yorib, yuqoriga otni ye- 
taklab, o‘zimiz yayov yurib, daraxtlarga tayanib qo‘shinni chiqardim...” 
(To‘n., 23-25). Bundan keyingi voqealar lashkami To'nyuquq qayerlar- 
dan qanday qilib olib o‘tgani, yerchi (ya’ni yo‘l boshlovchi) yanglishib, 
o‘ldirilgani to'g'risidagi voqealami hikoya qiladi.
Bitiktoshda To‘nyuquqning harbiy mahoratiga ko‘proq o‘rin beril­
gan. Janglarda To‘nyuquqning zafar qozonishiga sabab “tun uxlamay, 
kunduz o‘tirmay” Eltarish xoqonga, Bo‘gu xoqonga va Bilga xoqonga 
xizmat qilgani bo‘ldi.
To‘nyuquq bitikoshida diqqatga sazovor jihatlardan biri - qadimgi 
turk mifologiyasiga oid an’anaviy timsollardan istifoda etilganidir. Bu- 
lar -