O„zbekiston respublikasi qurilish vazirligi samarqand davlat arxitektura-qurilish instituti

Tayanch iboralar:
Korxona. Tadbirkorlik. Tijorat korxonalari. Notijorat korxonalari. 
Davlat va nodavlat korxonalari. Mikrofirmalar. Kichik korxonalar. O‘rta korxonalar. 
Yirik korxonalar. 

---

~ 109 ~ 
Nazorat uchun savollar: 
1. ―Korxona‖ va ―Tadbirkorlik faoliyati‖ tushunchalarining mazmun- 
mohiyatini tushuntirib bering. 
2. Tadbikorlik faoliyatining asosiy shakllarini ayting. 
3. Qurilish korxonalari turkumlanishi va ular faoliyatining asosiy jihatlari 
nimalardan iborat?
4. Tijorat va notijorat tashkilotlari farqi nimada? 
5. Qurilish korxonasi faoliyatini amalga oshirishda qaysi bozor iqtisodiyoti 
tamoyillaridan foydalniladi?
9-MAVZU:
 
QURILISHDA
MEHNAT
 
RESURSLARI
 
VA
MEHNAT
UNUMDORLIGI 
Reja: 
9.1. Mehnat resurslari va mehnat unumdorligi mohiyati. 
9.2. Mehnat unumdorligini o‗stirish omillari va rezervlari. 
9.3. Mehnat unumdorligini o‗lchash metodlari. 
9.4. Mehnat unumdorligini baholash. 
 
9.1. Mehnat resurslari va mehnat unumdorligi mohiyati 
 
Hozirgi zamon sharoitlarida mehnatni tashkil etish va uning unumdorligini 
oshirishga alohida e‘tibor ajratmoq zarur, chunki ular iqtisodiy o‗sish va 
taraqqiyotning yagona manbai deb hisoblanadi. Biroq keyingi yillarda sanoat – ishlab 
chiqarish salohiyati, jumladan ish o‗rinlarining kompensatsiyalashmagan holda 
yo‗qolish jarayoni keskin kuchaydi. 1991 yildan boshlab qator tarmoqlarda ishlab 
chiqarish quvvatlarining yo‗qolishi yangilarini ishga tushirish sonidan oshib ketdi, 
yangi ish o‗rinlarini yaratish yanada qisqarmoqda. Bundan tashqari qurilishda 
birinchi navbatda sanoat qurilishining kamayishi evaziga ayniqsa jismoniy ish 
o‗rinlari soni jadal qisqarmoqda, ya‘ni mantiq juda oddiy: mahsulotlar sotilishining 
chegaralanishi mashg‗ullik soni kamashiyiga olib keladi, buning oqibatida esa 
jismoniy ish o‗rinlari ularning zarur bo‗lmay qolganligi tufayli qisqaradi. 
Shuni ta‘kidlash joizki, yuzaga kelgan iqtisodiy vaziyatda mehnat 
samaradorligini o‗stirish muammosi eng murakkab masalalardan biri bo‗lib 
qolaveradi, lekin uni echish bilan ijtimoiy yo‗naltirilgan bozor iqtisodiyotini qurishga 
muvaffaqiyatli erishish mumkin. Muammoni echishning mumkin bo‗lgan mexanizmi 
shundan iboratki, bunda milliy ishlab chiqarishni rivojlantirishga yo‗naltirilgan 
moliya-kredit 
va 
eksport-import 
siyosatini 
olib 
borish, 
jamg‗arma va 
investitsiyalashga bo‗lgan real manfaatlarning harakatlanishi uchun shart-sharoitlar 
yaratish, imkoniyatlar va ishlab chiqarish samaradorligini hisobga olgan holda 
mulkni davlat tasarrufidan chiqarishni amalga oshirish, mamlakatda to‗plangan 
intellektual va mehnat salohiyatiga oqilona yondashish zarur bo‗ladi. 

---

~ 110 ~ 
Yuzaga kelgan vaziyat korxona ishchi-xodimlari singari davlat organlari 
tomonidan ham mehnat unumdorligini oshirishga yo‗naltirilgan kardinal chora – 
tadbirlarni amalga oshirishni talab etadi. SHu sababli mehnat unumdorligi, uning 
o‗sishi hamma tarmoqlar va ayniqsa qurilish uchun juda dolzarbdir. 
Mehnat unumdorligining alohida korxonalar va butun jamiyat rivojlanishi 
uchun muhim ahamiyat kasb etishi mehnat unumdorligi darajasini ko‗tarish va uniing 
o‗sishiga yordam beradigan rezervlarni yuzaga keltirishga ta‘sir ko‗rsatadigan asosiy 
omillarni o‗rganish naqadar zarur ekanligidan darak beradi. 
Mehnat unumdorligi – 
bu ishlab chiqarish jarayonida safrflangan mehnat 
samaradorligini belgilovchi ko‗rsatkichdir. Mehnat unumdorligiga mumiy tushuncha 
bera turib, aytish mumkinki, mehnat unumdorligi mahsulot miqdori bilan aniqlanadi, 
ya‘ni ishchilar tomonidan vaqt birligida yaratiladigan iste‘mol mollarining miqdori 
bilan o‗lchanadi.