O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi

 
 
O
ʻ
ZBEK NASRIDA BOBUR TIMSOLI 
 
Sh. Hojiyeva, O
ʻ
zMU f.f.b.f.d., 
N.O
ʻ
rinboyeva, O
ʻ
zMU talabasi 
 
Zahriddin Muhammad Bobur о
ʻ
zbek mumtoz adabiyotining rivoji uchun ulkan hissa 
qо
ʻ
shgan qomusiy olim. О
ʻ
zbek adabiyotida mashhur tarixiy shaxs obrazini yaratish sohasida 
Oybekning «Bobur», Pirimqul Qodirovning "Yulduzli tunlar", Barot Boyqobilovning «Kun va 
tun», Erkin Vohidovning «Kelajakka maktub», Xayriddin Sultonning «Boburiynoma» asarlarida 
shoh Boburning ziddiyatli hayot, yetuk inson sifatidagi faoliyatii badiiy tasvir vositalari bilan 
mohirona tasvirlangan. Oybekning «Bobur» dostoni yozib tugallanmagan asar. Albatta, Bobur 
obrazining yuzaga kelishida beqiyos tarixiy- badiiy asar- "Boburnoma" ga murojaat etmay iloj 
yo
ʻ
q. 
"Boburnoma‖ni hech ikkilanmay o
ʻ
zbek nasrining go
ʻ
zal namunasi bo
ʻ
lib, ungacha Yusuf 
xos Hojibning ―Qutadg
ʻ
u bilig‖ asari prologida, Rabg
ʻ
uziy ijodida nasr namunalari uchrar edi. 
Ammo, ―Boburnoma‖ bu borada o
ʻ
zbek nasrining yutug
ʻ
i, kashfiyoti sifatida vujudga keldi. 
Asarda tarixning Bobur yashab o
ʻ
tgan davri voqelari Andijon, Samarqand, Xo
ʻ
jand, Hirotdan 
boshlab Kobul va Agragacha, ya
ʼ
ni O
ʻ
rta Osiyodan boshlab Hindistongacha bo
ʻ
lgan masofadagi 
1494-1530- yillar voqealari haqqoniy ifodalangan. ―Boburnoma‖dagi voqealar bayoni aniq, 
ixcham va lo
ʻ
nda, ta
ʼ
sirchan, eng muhimi, hayotiy haqiqatga mosligi bilan e
ʼ
tiborlidir. Muallif 
voqealar bayonida tabiat tasviriga, ayrim joylar tavsifiga, alohida kishilarning ta
ʼ
riflariga jiddiy 
ahamiyat beradi. 
Mahoratli yozuvchi Pirimqul Qodirovning "Yulduzli tunlar" asari о
ʻ
zbek adabiyotining eng 
sara tarixiy romani bo
ʻ
lib, unda Movarounnahr saltanatining parchalanib ketishi, Temuriylar 
sulolasining inqirozi, hokimiyatga erishish ilinjida taxt talashib, bir-birlariga qilich ko‗targan 
og‗a-ini qismati aks ettirilgan fojialarning , 
ozilgan. 
Romanning bir joyida Bobur: «Neki xatolik, neki gunoh qilgan bo
ʻ
lsam, hammasining birlamchi 
sababi mening podshohligimdir», — deydi. Ko
ʻ
rinadiki, adib podshohlikni oqlab chiqmaydi; 
balki undagi ziddiyatlarni, adolatsizlikni yuzaga olib chiqadi.
«Yulduzli tunlar» romanida Boburning haqqoniy, to
ʻ
laqonli, jonli va go
ʻ
zal obrazi, shu bilan 
birga, Tohir, Fazliddin, Xonzodabegim, Nigorxonim, Xumoyun, Mohimbegim, malika Bayda, 
Shayxboniyxon, Xondamir kabi tarixiy va badiiy to
ʻ
qima obrazlar gavdalantirilgan. Bular 
hammasi romanning g
ʻ
oyaviy mazmunini, bosh qahramon Bobur obrazini ochishga bevosita 
xizmat qilgan. Yozuvchi Bobur xarakterini yaratishda obrazlarning hatti-harakati orqali davr 

---

196 
ijtimoiy hayoti va tarixiy shart-sharoitlarni, qahramon ma‘naviyatini ochib berishga alohida 
e‘tibor beradi. 
Romanning boshida Tohir, sevgilisi Robiya, tog‘asi Fazliddin, Samarqand shohi Sulton 
Ahmad, Koshg‘ar hukmdori Abubakr, Toshkent hukmdori Mahmudxon, Umarshayx va uning 
ikki о
ʻ
g‘li Bobur hamda Jahongir Mirzolar bilan tanishamiz. Bu ekspozitsiyadir. Hindistonda, 
Ibrohim Lodiyning onasi Boburga zahar berishi kulminatsiyadir. Boburning hayoti saqlab 
qolinadi, ammo u kasallikka chalinadi va toj-u taxtni о
ʻ
g‘li Humoyunga topshiradi. U 
Movarounnahrni yagona davlat qilish niyatiga erisha olmaydi, bu - yechim. "Yulduzli tunlar‖ 
romani kompozitsiyasi negizida ham asardagi g‘oya va maqsadida ham ularning ifodasi bо
ʻ
lgan 
Boburning kо
ʻ
pqirrali va murakkab xarakteri turadi. 
XX asr o
ʻ
zbek adabiyotida buyuk shoir va podshoh Bobur obrazini yaratish sohasida katta 
ishlar qilingan, ajoyib asarlar yaratilgan. Bobur haqidagi bu badiiy asarlarimiz yosh avlodni 
ezgulik ruhida tarbiyalashga, O
ʻ
zbekiston mustaqilligini qadrlashga va uni mustahkamlashga 
bevosita xizmat qiladi. Bu asarlarning tarbiyaviy-ma
ʼ
rifiy va estetik ahamiyati hamda zamo-
naviyligi ana shunda. 
Matyoqub Qо
ʻ
shjonov ―Yulduzli tunlar‖ haqidagi maqolasida ―Pirimqul Qodirov Bobur 
obrazini tiklab, uni davr tafakkuri nuqtayi nazaridan izohlaganini‖ aytib, asar kompozitsiyasi, 
syujeti, ayniqsa, о
ʻ
quvchini о
ʻ
ziga jalb etadigan konflikti yanada kuchaytirilsa, voqealar ixcham 
bayon qilinsa yaxshiroq bо
ʻ
lishini yozadi.