Buxoro davlat universitetining

Kompozitsiya usuli bilan ot yasash. 
Bu usulda qoʻshma otlar 
vujudga keladi: tuyaqush, koʻzoynak, belbogʻ, yalangoyoq. 
qoʻshma otlar material jihatidan: 
1. Ot+ot: Mirzachoʻl, bilakuzuk. 
2. Sifat+ot: Kattaqoʻrgʻon, achchiqtosh. 
3. Son+ot: uchburchak, beshariq. 
4. Ot+fe'l: oʻrinbosar, kungaboqar. 
5. Ikki mustaqil fe'l: olibsotar, ishlab chiqarish. 
 
4.2.3. Sifat yasalishi
Boshqa soʻz turkumlari singari sifat turkumi xam toʻxtovsiz 
ravishda yangi soʻzlar bilan toʻldirilib, boyib turadi. Bu boyish, 
avvalo, yangi sifatlar yasalishida koʻrinsa, soʻngra, rus tilidan qabul 
qilingan tayyor sifatlarni olish bilan amalga oshadi. Bunga rus tili 
orqali oʻzlashgan dokumental, dialektal, progressiv, revolyutsion, 
reaksion, effektiv kabilarni koʻrsatish mumkin. 
Sifatlar, asosan, ikki yoʻl bilan yasaladi: 
1) affiksatsiya; 
2) kompozitsiya. 
Affiksatsiya yoʻli bilan sodda sifatlar yasalsa, kompozitsiya yoʻli 
bilan qoʻshma sifatlar yasaladi. 
Affiksatsiya yoʻli bilan sifat yasash
Affiksatsiya yoʻli bilan sifat yasash mahsuldordir. Bu yoʻl bilan 
boshqa soʻz turkumlaridan turli ma’nodagi sifatlar hosil qilinadi. 
-li qoʻshimchasi sifat yasovchilar ichida eng sermahsuli boʻlib, 
asosan, ot turkumidagi soʻzlardan sifat yasaydi: sevimli, maslahatli, 
bilimli, suvli kabi. Bu qoʻshimcha turli soʻzlarga qoʻshilib shu 
oʻzakdan anglashgan predmetga egalikni yoki predmetning biror ish 
uchun yaroqli ekanligini bildiradi: aqlli, uyli, mazali, minishli, 
yeyishli. 
-dor. Bu qoʻshimcha ma’no va vazifasi jihatidan -li 
qoʻshimchasiga yaqin turadi: jozibador, aybdor, aloqador, vafodor.
ser- qoʻshimchasi -li va -dor qoʻshimchalari bilan yasalgan 
sifatlarga sinonim boʻla oladi: sershox, sersoqol, serunum, sergoʻsht, 
sersuv. 

---

205 
ba- qoʻshimchasi arabcha va tojikcha oʻzlashgan soʻzlarga 
qoʻshilib sifat yasaydi: baquvvat, basavlat. 
-mand qoʻshimchasi asosdan anglashilgan predmetga egalik 
ma’nosini ifodalaydi: davlatmand, kasalmand. 
-kor shakli asosdan anglashilgan belgiga egalikni bildiradi: 
zulmkor, ehtiyotkor, isyonkor. 
-siz, be-, no- qoʻshimchalari asosdan anglashilgan narsa holatga 
ega emaslik belgisini ifodalovchi sifatlar yasaydi: kuchsiz, pulsiz, 
beor, bexosiyat, nooʻrin. 
-chan shakli moyillik ma’nosidagi sifatlar yasaydi: uyatchan, 
xayolchan, talabchan. 
-choq, -chiq, -chak qoʻshimchalari asosdan anglashilgan 
predmetga 
moyillikning 
kuchsizligini 
yfodalaydi: 
urinchoq, 
tortinchoq, sirgʻanchiq, kuyunchak, erinchak. 
-qoq qoʻshimchasi: tirishqoq, urishqoq. 
-gir (-kir, -gʻir) qoʻshimchalari belgi xususiyat anglatadi sezgir, 
keskir, oʻtkir, topqir, olgʻir. 
-agʻon, -mon: bilagʻon, topagʻon, bilarmon. 
-ki, -qi: jizzaki, shartaki, vaysaqi. 
-k (-k, -gʻ): chirik, oʻlik, yaltiroq, yorugʻ. 
-kin, -kun, -gin, -gʻin: tushkun, joʻshqin, ozgʻin, 
-ma: agʻdarma (etik), qovurma (shoʻrva). 
-mas: boʻlinmas, yengilmas. 
-ildoq: qaqildoq, chiyildoq. 
-ch: tinch, jirkanch. 
-gi, -ki, -qi: oxirgi, bahorgi, tushki, tashqi. 
-i: qishloqi, bahori. 
-cha: oʻzbekcha, erkakcha. 
-namo, -simon: majnunnamo, maymunsimon. 
-parvar: insonparvar, vatanparvar. 
-aki: zoʻraki, qalbaki, yuzaki. 
bad-: badaxloq, badbashara, badqovoq. 
-chil, -don, -bop, xush-, -kash kabi qator sifat yasovchilar borki, 
ular turli ma’nodagi sifatlar yasay oladi. 

---

206