G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

8.9-rasm.Teodolit o`qlarini 
joylashishi 

---

111 
Teodolitni tekshirishni 
tartibini yanada yaxshiroq tasavvur qilish uchun 
TT-5 teodolitining tekshirilishi bilan tanishib chiqamiz. Bu teodolit quyidagi 
talablarni qondirishi shart: 
1.Gorizontal doira har bir adilagining o’qi teodolitning asosiy o’qiga 
perpendikulyar, ya`ni (
PP
1
⊥
MM)
bo’lishi kerak. Bu quyidagicha tekshiriladi. 
Adilak tekisligining ikkita ko’tarish vintiga parallel qilib o’rnatiladi, vintlar qarama-
qarshi tomonga buralib, adilak pufakchasi o’rtaga keltiriladi. So’ngra adilak o’qi 
uchinchi ko’tarish vintiga parallel o’rnatiladi va bu vintni ham burab pufakcha 
o’rtaga keltiriladi. Keyin adilak o’qi 180 
o
aylantiriladi, shunda pufakcha chetga 
jilmay, o’rtada turaversa, adilak o’qi teodolitning aylanish o’qiga nisbatan 
perpendikulyar o’rnashgan bo’ladi. Adilak pufakchasi og’ishgan taqdirda avvalo 
sozlash vinti yordamida, keyin ko’tarish vintlari yordamida o’rtaga keltiriladi. 
Teksirish bir-necha marta takrorlanadi. Gorizontal doirada ikkinchi adilak bo’lsa, u 
ham birinchi adilak kabi tekshiriladi; 
2. Qarash trubasining vizir o’qi aylanish o’qiga perpendikulyar ya`ni 
(
WW
1
⊥
HH
1
)
bo’lishi kerak. Bu quyidagicha tekshiriladi: teodolitning aylanish o’qi 
vertikal holatga keltiriladi va to’rdagi iplarning kesishish nuqtasi ravshan 
ko’rinadigan biror nuqtaga vizirlanib, ikkala vernyerdan sanoq olinadi, sanoqlarning 
o’rtacha arifmetik miqdori chiqariladi. 
Qarash 
trubasi 
zenit 
bo’yicha 
aylantiriladi va alidadani 180
o
burib, 
qarash trubasi yana shu nuqtaga 
vizirlanadi. Vernyerdan sanoq olinadi 
va sanoqlarning o’rtacha arifmetik 
miqdori 
chiqariladi. 
Olingan 
sanoqlarning 
bir-biriga 
tengligi 
trubaning vizir o’qi asbobning aylanish po’qiga perpendikulyarligini bildiradi. 
Sanoqlar farqi vernyer aniqligining 3 ga ko’paytirilgani (3
t
) dan katta bo’lsa, uni 
to’g’rilash kerak. Bunday xatoga kollimatsion xato deyiladi. Kollimatsion xatoni 
yo’qotish uchun alidadaning mikrometri yordamida birinchi vernyer ikki marta