G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I



Download 6,42 Mb.
Pdf ko'rish
bet86/203
Sana19.05.2023
Hajmi6,42 Mb.
#941315
1   ...   82   83   84   85   86   87   88   89   ...   203
Bog'liq
O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

 
8.8. Vertikal burchakni o’lchash 
Vertikal burchak teodolitning vertikal doirasi yordamida o’lchanadi. 
Teodolitning gorizontal doirasida bo’lgan qismlar vertikal doirasida ham bor. 
Vertikal doiraning gorizontal doiradan farqi shuki, qarash trubasini gorizontal o’qi 
atrofida aylantirganda limb doira bilan birgalikda aylanadi, alidada esa joyidan 
qimirlamaydi. Qarash trubasining vizir o’qi vertikal doira adilagi o’qiga parallel 
bo’lganda vernyerlardagi sanoq nol bo’lishi kerak. Bunda esa vertikal doiraning nol 
diametri qarash trubasining vizir o’qiga hamda adilakning gorizontal o’qiga parallel 
bo’lgandagina erishiladi. Lekin ba`zan bu shart bajarilmay qoladi. Masalan, vertikal 
burchakni o’lchash uchun qarash trubasi joydagi nuqta (
A)
ga (8.18-rasm.
a

vizirlanadi va vertikal doiradan sanoq (
R
) olinadi. Bu sanoq vertikal burchak (α) dan 
 
8.18-rasm. Vertikal burchakni o’lchash sxemasi 


126 
(
MO) 
burchakcha farq qiladi. Ana shu (
MO)
farq vertikal doiraning nol o’rnidir. 
Demak
, vertikal doiraning nol o’rni, 
ya`ni (
MO)
burchak vertikal doiraning adilak 
pufakchasi markazda bo’lgan paytida qarash trubasining vizir o’qi bilan alidada nol 
shtrixlari orasida hosil bo’ladi. Vertikal burchakni o’lchashda (
MO) 
burchakni 
e`tiborga olish kerak.
Vertikal burchakni o’lchayotganda teodolit vertikal doirasining nol o’rni 
bizga ma`lum deylik. Bunda vertikal doira qarash trubasiga nisbatan o’ng tomonda 
bo’lgan paytda truba (
A
)nuqtaga vizirlanib, o’lchangan vertikal burchak quyidagiga 
teng bo’ladi: 
𝛼 = 𝑅 − 𝑀𝑂; (8.4)
bu yerda 
R
-vertikal doira o’ng tomonda bo’lganda birinchi vernyerdan olingan 
sanoq.
Vertikal doira qarash trubasiga nisbatan chap tomonda bo’lgan paytda truba 
(
A)
nuqtaga vizirlanib, vertikal burchak o’lchanganda (8.8-rasm 
b
) burchak 
quyidagiga teng bo’ladi: 
𝛼 = 360° − 𝐿 + 𝑀𝑂
yoki 
𝛼 = 𝑀𝑂 − 𝐿; (8.5)
bu yerda: 
L
-vertikal doira qarash trubasiga nisbatan chap tomonda bo’lgan paytda 
vernyerdan olingan sanoq. Demak, burchakni aniqlash formulasi quyidagicha 
bo’ladi: 
𝛼 =
𝑅 − 𝐿
2
; (8.6)
Vertikal doiraning nol o’rni (
MO
) quyidagi formula yordamida hisoblab chiqariladi: 
𝑀𝑂 =
𝑅 + 𝐿
2
(8.7)
Vertikal doiradan olingan sanoqlar (
R
va
L
) 0
o
bilan 60
o
o’rtaligida bo’lsa, bu 
sanoqlarga 360
o
qo’shiladi. 


127 
Misol.
Vertikal burchak TT-5 teodoliti bilan o’lchanib, quyidagi o’rtacha 
sanoqlar olingan deylik: 
R
=5
o
24’ va 
L
=354
o
44’. Bunda o’lchangan vertikal burchak 
va vertikal doiraning nol o’rni quyidagiga teng bo’lad: 
𝑀𝑂 =
(5°24

+ 360°0

) + 354°44′
2
=
0°8′
2
= 0°4

;
𝛼 =
(5°24

+ 360°0

) − 354°44′
2
=
10°40′
2
= +5°20

.
Vertikal burchakning to’g’ri o’lchanganligi quyidagicha tekshiriladi: 
𝛼 = 5°24

− 0°4

= +5°20

,
𝛼 = 360°4

− 354°44

= +5°20

.
Vertikal burchakning to’g’ri o’lchanganligini tekshirish vaqtida nol 
o’rnining o’zgarmganligiga e`tibor berish kerak. Nol o’rni o’zgargan bo’lsa, bu 
o’zgarish vernyer aniqligining ikkilangan miqdoridan katta bo’lmasligi zarur. Nol 
o’rnining 
o’zgarishi 
adilak 
pufakchasining 
aniq 
naycha 
o’rtasiga 
keltirilmaganligidan, qarash trubasining nuqtaga aniq vizirlanmaganligidan, sanoq 
olishda xato ro’y berganligidan darak beradi. Shuning uchun vertikal burchakni 
o’lchashda o’lchash aniqligiga ta`sir etadigan sabablarni bartaraf qilish lozim. 
Vertikal burchakni teodolit bilan o’lchaganda vertikal doiraning nol o’rni har ish 
kunida 2-3 marta aniqlanishi kerak. Bu yerda shuni ham aytib o’tish zarurki, har gal 
vertikal doiradan sanoq olishdan avval adilak pufakchasini aniq naycha ustiga 
keltirish, qarash trubasini nuqtaga aniq vizirlash, teodolitning aylanish o’qini aniq 
vertikal holatga keltirish zarur. 
Vertikal burchakni o’lchashda teodolit vertikal doirasining nol o’rni nolga 
teng yoki nolga yaqin bo’lgani ma`qul. 

Download 6,42 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   82   83   84   85   86   87   88   89   ...   203




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish