G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

8.17-rasm.Burchak o`lchash 
sxemasi 

---

122 
Takror o’lchash usuli. Bunda gorizontal burchak vertikal doiraning bir 
holatida takroriy teodolit bilan (
n)
marta o’lchanadi. Masalan, 8.17-rasmda (ABC) 
burchagini o’lchash kerak deylik. Bu burchak ketma-ket bir nechta marta takror 
o’lchanishi mumkin.
a) B nuqtaga teodolit, (A) va (C) nuqtalarga vexalar o’rnatiladi. Teodolit 
ishlaydigan holatga keltirilgach alidada birinchi vernyerning nol shtixi gorizontal 
doira limbining nol shtrixiga to’g’rilanadi va alidada shu holatda mahkamlanadi. 
Limb o’z o’qi atrofida aylantirilib, qarash trubasi (
A)
nuqtadagi vexa tubiga 
vizirlangach, limb mahkamlab qo’yiladi. Gorizontal doiraning ikkala vernyeridan 
sanoqlar olinib, jurnalning to’r va beshinchi ustunlariga, (
A)
nuqta qarshisiga 
yoziladi (8.2-jadval) bu sanoq 0
o
0’ ga yaqin bo’lishi kerak;
 
b) alidadaning mahkamlash vinti burab bo’shatiladi, alidada soat strelkasi 
yo’nalishida ravon aylantirilib, qarash trubasi (
C)
nuqtadagi vexa tubiga vizirlanadi. 
Ikkala vernyerdan sanoqlar olinib, jurnalga yoziladi. Misolimizda bu sanoqlarning 
o’rtachasi 43
o
15’ bo’lib, burchakning taxminiy qiymati hisoblanadi va hisoblash 
ishlarida e`tiborga olinmaydi.
Burchakni takror o’lchashning birinchisi shu tarzda amalga oshiriladi, keyin 
takror o’lchashning ikkinchisiga o’tiladi; 
c) burchakni qayta o’lchashda alidada mahkamlangan, limb bo’shatilgan 
bo’lishi kerak. Limb alidada bilan birgalikda soat strelkasi yo’nalishida aylantirilib, 
qarash trubasi (
A)
nuqtadagi vexaga vizirlanadi. Bunda vernyerlardan sanoq 
olinmaydi;
d) limb mahkamlanib, alidada bo’shatiladi vas oat strelkasi yo’nalishida 
aylantirilib, qarash trubasi (
C)
nuqtaga vizirlanadi. Bunda ham vernyerlardan sanoq 
olinmaydi. Burchakni takror o’lchashning uchinchisida: 
e) har bir takroriy o’lchashdagi kabi, bu o’lchash ham qarash trubasini (
C)
nuqtadagi vexaga vizirlash bilan tamomlanadi. Qarash trubasi (
A)
nuqtaga oxirgi 
marta vizirlanganda ikkala vernyerdan ham sanoqlar olinib, jurnalning to’rtinchi va 
beshinchi ustunlariga, (
A
)nuqta qarshisiga yoziladi. Misolimizda qarash trubasi (
A) 
nuqtaga vizirlanib, vernyerlardan olingan o’rtacha sanoq 0
o
0`, 15``; (
C)
nuqtaga 

---

123 
oxirgi marta vizirlanib olingan o’rtacha sanoq esa 129
o
40`15”. Bu – burchakni uch 
marta o’lchash natijasidir.
f) (C) nuqtaga qarab olingan o’rtacha sanoqdan (A) nuqtaga qarab olingan 
sanoqni ayirib, burchakning (
n) 
marta o’lchanganda giqiymatini topamiz. Bu qiymat 
burchakning takroriy o’lchash soniga bo’linsa, burchak qiymati kelib chiqadi. 
Misolimizda burchak o’lchashning takrorlanish soni 3; o’lchangan burchak qiymati 
129°40`
3
= 43°13`20".
 
8.2-jadval