G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

8.12-rasm.Elektroteodolitlar. 
Gorizontal va vertikal burchaklari qiymatlari har bir 0,5 sek.da ikki qatorli suyuq 
kristalli displeyga chiqariladi. Ko’rish trubasi iplar to’rini yoqilishi bilan 30
x
kattalashtirish qobiliyatiga ega.Bundan tashqari bu asboblarda IP66-yuqori darajali 
nam va changlardan muhofazalash qobiliyati mujassamlangan bo’lib, ular bilan har 
qanday noqulay sharoitlarda , masalan yomg`ir, sel vaqtida, uzoq muddatli 
sovuqbo`lgan vaqtda yoki yer osti qurilish maydonchalaridagi yuqori namliklarda 
ishonchli tarzda ishlash mumkin. 

---

115 
Aytish joizki, optik teodolitlar o’rniga raqamli teodolitlardan foydalanish ish 
unumdorligini deyarli 75% gacha oshirishga imkon beradi. 
8.6 .Texnik teodolitlar 
Optik teodolitlar.Optiktexnik teodolitlar eng ko‘p tarqalgan bo‘lib ular bilan teodolit 
yo‘llari va taxeometrik yo‘llari o‘tkaziladi, taxeometrik va teodolit syomkalari 
bajariladi, qurilish ishlarida keng qo‘llaniladi. Optik texnik teodolitlar T30, 2T30
tashqi ko‘rinishi bilan bir-biridan farqqilmaydi (8.13-rasm). 
Teodolitning asosiy qismlari ichki fokuslanuvchi ko‘rish trubasi 1, 
gorizontal 3 va vertikal doira 2, shuningdek, gorizontal doira yonidagi silindrik 
adilak 4 va taglik 5 dan iborat. 
Gorizontal va vertikal doiralarda diametri 70 mm li shisha doiralar bo‘lib, 
ular limb deyiladi. Limb aylanasi 360 ta teng bo‘laklarga bo‘lingan va 0° dan 359° 
gacha yozib chiqilgan. Demak, har bir bo‘lak qiymati 1° ga teng. T30 teodolitida 
o‘rnatilgan limblarda shu 1°li bo‘laklar yana 6 ta teng bo‘lakka, ya'ni 10' li 
bo‘laklarga bo‘lingan. 
Gorizontal doiraning limbi ichi kovak silindr shaklidagi o‘qi bilan taglikka 
joylashtiriladi, vertikal doiraning limbi esa, ko‘rish trubasining o‘qiga 
mahkamlangan bo‘ladi. 
Gorizontal doiraning limbi ustida teodolitning yuqori qismlari bilan 
biriktirilgan ikkinchi doira - alidada aylanadi. Alidadaning silindr shaklidagi o‘qi 
limbning ichi kovak silindr shaklidagi o‘qi ichiga joylashtiriladi. Vertikal doiraning 
alidadasi 
ko‘rish 
trubasining 
o‘qi 
joylashgan 
yerga 
mahkamlangan 
bo‘ladi.Gorizontal doiradagi limbning ichi kovak silindrik shaklidagi o‘qi va uning 
ichiga joylashtirilgan silindrik shaklida alidadaning o‘qi markazidan o‘tuvchi (JJ')
chizig‘i bitta geometrik o‘qni tashkil etadi. Bu geometrik o‘qqa asbobning 
(teodolitning) aylanish o‘qi deyiladi. Ko‘rish trubasining aylanish o‘qi vertikal 
doiradagi limb va alidada markazidan o‘tib, (TT') chizig‘ini, ya'ni ikkinchi 
geometrik o‘qni tashkil etadi(8.13-rasm).

---

116 
Teodolitlar, yuqorida aytilgan asosiy qismlardan tashqari, yana qo‘shimcha 
moslamalar bilan jihozlangan bo‘ladi(8.13-rasm). 
Silindrik adilak yordamida gorizontal doira tekisligini gorizontal holatga 
yoki boshqacha qilib aytganda, asbob aylanish o‘qini vertikal holatga keltirish uchun 
taglikning uchta burchagiga ko‘targich vintlari 6 o‘rnatilgan . Gorizontal doiradagi 
limb o‘qini taglikka mahkamlash uchun 19, alidada o‘qini limb o‘qiga mahkamlash 
uchun 8, truba o‘qini mahkamlash uchun 9 raqamlari bilan shaklda ko‘rsatilgan 
mahkamlash vintlari mavjud. Mahkamlash vintlari mahkamlangandan keyin limb 
o‘qini bir oz chapga yoki o‘ngga burish uchun limbning qaratish vinti 7 dan, alidada 
o‘qini ham shu tartibda burish uchun alidadaning qaratish vinti 11 dan, ko‘rish 
trubasining o‘qini esa, bir oz pastga yoki yuqoriga ko‘tarish uchun trubaning 
qaratish 
vinti 
10 
dan 
foydalaniladi. 
Truba nuqtaga yoki 
predmetga optik vizir 16 bilan 
taxminan 
to‘g‘rilangandan 
keyin okulyar 13 dan qaralib, 
fokuslovchi vint (kremalyera) 
12 yordamida nuqta yoki 
predmet 
tasviri 
fokusga 
keltiriladi 
(ravshanlashtiriladi).
Nuqta yoki predmet tasviri iplar to‘rining kesishgan nuqtasiga to‘g‘ri 
kelmasa, unda u alidadaning va trubaning qaratish vintlari yordamida keltiriladi. 
Agarda gorizontal doiradagi kerakli sanoqni o‘zgartirmasdan turib trubani nuqta 
yoki predmetga aniq vizirlash kerak bo‘lsa, u holda alidada vintlari o‘rniga limbning 
vintlaridan foydalaniladi.