G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

 
 

---

113 
8.5. Elektron teodolitlar 
Oxirgi yillarda burchakli o’lchashlarni bajarishda elektron yoki raqamli 
teodolitlardan keng foydalanilmoqda.Ushbu asboblarda burchak o’lchash jarayonini 
avtomatlashtirishga imkon beruvchi “burchak kod” o’zgartirgich mavjud bo’lib, u 
orqali kuzatish jarayonida o’lchash natijalarini raqamli tabloga chiqarish mumkin. 
Raqamli teodolitlarda an`anaviy burchak o’lchash doiralarni gradus yoki grad 
bo’laklarga bo’lish tizim o’rniga ma`lumotlarni uzatish uchun belgilar soni eng 
kichik bo’lib, oladigan ma`lumotni hisoblash moslamasiga avtomatik tarzda 
kirituvchi belgilar tizimidan foydalanadilar. 
Bunday belgilar tizimida burchak ikkilamchi kod hisoblashida ifodalanadi: 
shunda limb ikkilamchi kodning ikkita belgisi (0 va 1)ga mos keluvchi, navbati bilan 
qora va oq chiziqlarga bo’linadi. Bunda limbni yoqilishida faqat ikkita signal hosil 
bo’ladi va ular avtomatik tarzda fotoelektrik moslama orqali keyinchalik ishlab 
chiqish uchun uzatiladi. Oddiy holatlarda yo’nalishni o’lchash aniqligi 180
0 
ni 
tashkil etish mumkin. (8.11-rasm,a). 
 8.11-rasm
. 
Kodlidisklar
a) ikki qismga bo’lingan,b).kodli yo’lakchalari bilan 
O’lchash aniqligini oshirish uchun limbda navbat bilan shaffof va noshaffof 
maydonlardan iborat xalqa ko’rinishida kodli yo’lakchalar tushiriladi, shunda har bir 
yo’lakchada maydonlar soni ikki marta ko’paytiriladi. Shunda, limbning yigirmata 
kodli yo’lakchalari bilan 1
’’
ga teng limbningbo’lak qiymatini hosil qilish mumkin. 

---

114 
Raqamli teodolitlarda doira bo’yicha joylashgan kodli kombinatsiyalari orqali 
limbning alohida uchastkalarini belgilanadigan limbning kodlash uslublari
qo’llaniladi (8.11-rasm,b). 
 
Raqamli teodolitlar vizual tarzda sanoqlar olishini talab qilmaydi. Burchak 
qiymatini hosil qilish uchun nishonga qaratish yetarli bo’lib, shunda sanoqlarning 
joriy qiymati shu zahoti ekran (displey)da ko’rsatiladi. Bu esa, o’z navbatida sanoq 
olish xatoligini bartaraf etish, unumdorlik va dala ishlari sifatini oshirishga imkon 
beradi.
Bugungi kunda turli etakchi firmalar tomonidan turli rusumdagi electron 
raqamli teodolitlar,o’lchash aniqligi 1–2"nita`minlaydigan yuqori aniqlilaridan 
boshlab, 20-30"li texnik aniqli teodolitlarni ham ishlab chiqarilmoqda (63-rasm). 
LeicaBuilderT 
DJD10