G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

 
 
 
 
 

---

110 
8.4. Teodolitni tekshirish 
 
Teodolitlar ma`lum mexanik, optik va geometrik talablarga javob beradigan 
qilib yasaladi.Lekin asbob eskirishi yoki shikaslanishi mumkin. Shuning uchun 
teodolitni ishlatishdan oldin uni sinab va tekshirib, kamchiligi bor-yo’qligini 
aniqlash, topilgan nuqsonlarini bartaraf qilish kerak.
Teodolitni sinash bilan tekshirishning farqi bor. Sinash deganda, uning ayrim 
qismlarining sifatiga baho berish tushuniladi. Sinash paytida teodolit ayrim 
qismlarining ma`lum talablarga mos kelish-kelmasligi va detallarning benuqson 
ishlashi, limb bo’laklari qiymatlarining to’g’riligi, alidadaning ekssentrisiteti 
yo’qligi, adilak pufakchasining o’rnidan erkin va ravon qo’zg’alishi, qarash 
trubasidan buyumning ravshan ko’rinishi, sferik va xromatik aberratsiyalar ta`siri 
yo’qligi aniqlanadi. Teodolitni tekshirish deganda, uning tuzilishi sharti bo’yicha, 
ayrim qismlari o’rtasidan o’zaro geometrik nisbatlarni aniqlash tushuniladi. 
Aniqlangan kamchiliklarni bartaraf qilib, ayrim qismlarning o’zaro munosabatini 
keragicha moslashga teodolitni sozlash yoki 
rostlash (yustirovka) deyiladi. Teodolitni 
sinash va tekshirishdan avval uning 
shtativga 
mustahkam o’rnatilganligini, 
limb, alidada, qarash trubasi o’qlari atrofida 
ravon aylanishini, mahkamlash, ko’tarish va 
yo’naltirish vintlari to’g’ri va bemalol 
buralishini aniqlash kerak. 
Teodolitni 
tekshirganda 
uning 
asosiy o’qlari yoki qismlari bir-biriga 
nisbatan 
geometrik 
jihatdan 
to’g’ri 
o’rnatilganligiga 
ahamiyat 
beriladi. 
Takroriy teodolitda limb o’qi, asosiy (vertikal) o’q (MM
1
) (8.9-rasm), qarash 
trubasining aylanish o’qi (HH
1
), vizir o’qi (WW
1
) shuningdek har bir adilakning o’qi 
(PP
1
) tekshirilishi shart.