P. S. Su L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari

Tekshiruv savoliari
1. Tabiat nima?
2. T a b ia t-in s o n -ja m iy a t tizim idag i o ‘zaro b o g ‘liqlikni 
tushun tiring?
3. Tabiatga antropogen ta ’sirni qanday tushunasiz?
4. Antropogen m odda almashinuvi qanday jarayon va uning 
tabiiy m odda alm ashinuvidan farqi nimada?
5. T a b iiy m u v o z a n a t nim a v a u n in g q a n d a y e k o lo g ik
aham iyati bor?
6. Nim a uchun tabiatni m uhofaza qilish zarur?
7. Y er sayyorasidagi hozirgi ekologik holatni izohlab bering?
8. Ekologik m uam m olar deganda qanday m uam m olarni 
tushunasiz?
9. Nim a sababdan ekologik bilim zarur ekan?
1.2. Ekologik ta’limot va uning shakllanishi
Ekologiya fanining predmeti, maqsad va vazifalari. Ekologiya
atam asining dastlabki ta'rifi tataiqli nemis biologi Ernest Gekkel 
tom onidan uning «O rganizm lam ing umumiy m orfologiyasi» 
(1866-y.) va «Olam vujudga kelishining tabiiy tarixi» (1868-y.) 
kabi ilmiy asarlarida keltirilgan. Unga k o ‘ra ekologiya lug‘aviy 
jihatdan yunoncha; 
oykos 
(oikos) - yashash m akoni, o ‘rni, joyi

---

ham da 
logos 
(logos) - fan, m antiq so ‘zlari birikm alaridan 
tu zilg an a ta m ad ir. M a ’nosiga k o ‘ra tirik o rg an izm larnin g 
yashash sharoiti yoki tashqi m uhit bilan o ‘zaro m unosabatini 
anglatadi.
Ekologiya biologik yo ‘nalishdagi fanlardan biri sifatida XIX 
asrning o ‘rtalarida shakllandi. D astlabki davrlarda u alohida 
olingan tirik organizm larni o ‘rab turuvchi o i i k tab iat bilan 
m unosabatini o ‘rgangan.
Ekologiya m ustaqil fan sifatida XIX asrning oxirlarida keng 
tan olingan b o ‘lsa-da, uning 
ekologiya 
deb atalib , um um iy 
lu g ‘a tg a k iris h i X X a s rn in g s o 'n g g i (1 9 6 0 -2 0 0 0 -y .) o ‘n 
yilliklariga to ‘g ‘ri keladi.
K o ‘rinib turibdiki, ekologiya nisbatan yosh fan hisoblanib, 
hozirda ham uning shakllanishi davom etm oqda. Shuning uchun 
fanning predmeti, m aqsadi va vazifalarini t a ’riflashda ko'pchilik 
m u alliflar bir-biriga yaqin fikrlarni bildirsalar-da, hozircha 
y a g o n a u m u m iy t o ‘x ta m g a k e lin g a n d e y ish g a aso s 
yo ‘q.Ekologiya fanining rivojlanishida uning o ‘rganish obyekti 
va unga ilmiy yondashish jihatlariga k o ‘ra bir necha davrlarni 
fa rq la s h m u m k in . Bu d a v rla r b a ’zi m a n b a la rd a fan n in g
bo'lim lari sifatida ham ta ’riflanadi.
Birinchi davr 
- ta b i a tn i k u z a tis h va ta v s ifla s h , tir ik
organizm larning m uhit bilan o 'z a ro m unosabatlarini o ‘rganish 
davri.