P. S. Su L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari


Trofik  aloqa bir turning ikkinchi tur bilan  oziqlanishida namoyon bo'ladi.  Tropik



Download 5,7 Mb.
Pdf ko'rish
bet17/186
Sana19.05.2023
Hajmi5,7 Mb.
#941004
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   186
Bog'liq
Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari. Sultonov P

Trofik 
aloqa bir turning ikkinchi tur bilan 
oziqlanishida namoyon bo'ladi. 
Tropik 
aloqa bir tur tom onidan 
ikkinchi turning yashash sharoitini o'zgartirilishida namoyon 
bo'ladi. O 'rm ondagi daraxtlar tom onidan shu yerlarda o'suvchi 
boshqa organizm lar hayotiga k o 'rsatilad ig an t a ’sirlarda bu 
yaqqol namoyon bo'ladi. 
Forik 
aloqa bir turning tarqalishiga 
ikkinchi turning ta ’sir elishidir. K o'pgina hayvonlar tom onidan 
o'sim liklarni iste’mol qilib, ular urug'larining tarqatilishi bunga 
misoldir. Bir turning o'ziga in qurish uchun boshqa turning 
qo ldiqlarid an foydalanishi 
fabrik 
alo q a deyiladi. M asalan
qushlar in qurish uchun daraxt barglari, shoxchalarini tashib 
k e la d i, h a y v o n la rn in g ju n va p a tla r id a n fo y d a la n a d i. 
B iosenozdagi o rg a n iz m la r b ir-b iri b ila n tu rlic h a o 'z a ro
m unosabatlarda, y a ’ni biotik aloqalarda b o 'lad ilar. Bunday 
aloqalarning quyidagi shakllarini ajratish mumkin: 
Mutualizm


yoki 
simbioz -
o'zaro aloqaning har ikki tom on uchun foydali 
b o ‘lishi; 
Kommensalizm -
o 'z a ro aloqaning organizm lardan biri 
uchun foydali, ikkinchisi uchun zararsiz bo'lishi; 
Yirtqichlik -
aloqaning organizm lardan biri uchun foydali, ikkinchisi uchun 
zararli bo'lishi; 
Parazitizm
- bir organizmning ikkinchi organizm 
hisobiga yashashi; 
Neytralizm
- organizmlarning bir-biriga foyda 
yoki zarari yo'qligi; 
Antibioz -
bir organizm ajratib chiqaradigan 
zaharli m oddalar, m asalan, antibiotik, fitonsidlarning ikkinchi 
organizmga ta ’siri; 
Raqobat
- yashash joyi yaqin organizmlar
turlar orasida joy, ozuqa uchun kurash, bundan h ar ikki tomon 
zarar k o ‘rishi ham m um kin. B iosenozning 
fazoviy tuzilmasi
deyilganda organizm larning relyef b o ‘ylab tarqalish qonuniyati 
tushuniladi. M asalan, o ‘sim liklarning abiotik om illarga mos 
ravishda turli joylarni egallashi va qavat-qavat b o ‘lib tarqalishi. 
Biosenozning 
ekologik tuzilmasi
deyilganda ekologik omillarga 
b o g ‘liq ravishda shakllangan organizm lar guruhlarining bir- 
biriga nisbati tushuniladi. M asalan, organizm larning cho‘1 yoki 
k o ‘l sharoitlariga m oslashgan tu rlar nisbati.
B iosenozga xos q o n u n iy a tla rn i bilish in so n g a m a ’lum
d a r a ja d a u n i « b o s h q a ris h » im k o n iy a tin i b e ra d i. S u n ’iy 
b io se n o z larn i y a ra tish , o ‘sim lik larn i b iolo g ik h im oyalash 
u su llarin i ishlab chiqish a n a sh u n d ay im k o n iy atlard an d ir. 
Biosenozdagi organizmlarning bir m e’yorda hayot kechirishlari 
uchun u larg a m a ’lum k o 'rsa tk ic h la rg a ega b o 'lg an abiotik 
om illar majmui zarur bo'ladi. Ana shu abiotik om illar majmui 
yoki boshqacha qilib aytganda, biosenozning m avjud bo'lishi 
uchun zarur bo'lgan m uhit (joy) 
biotope
(bios - hayot, topos -
joy) deb ataladi. H ar qanday biosenoz o ‘ziga xos biotop bilan 
birgalikda faoliyat k o ‘rsata oladi. Yashash sharoitlari o ‘xshash, 
bir-biri bilan uzviy bog'liq holda shakllangan va yashaydigan 
tir ik o rg a n iz m la r h a m d a u la rn in g y ash ash i u c h u n z a ru r 
bo'ladigan abiotik muhit (biotop)dan iborat funksional tizimni 
tkologik tizim
yoki 
ekotizim
deb ataladi. Unga o'rm on , o'tloq, 
k o ‘l kabilar misol bo'lishi mumkin. Tirik tabiat qonuniyatlarini 
to 'g 'ri tushunib yetishda organizmlar uyushmasini populyatsiya, 
b io se n o z d a ra ja s id a g in a eraas, b a lk i ekotizim d a ra ja s id a
o'rganish m aqsadga muvofiqdir.


Ekotizim lar deg anda ta b ia tn in g v a q t jih a tid a n n isbatan 
barqaror, uzoq evolutsiya jarayonida shakllangan, o'zini o ‘zi 
m a ’lum d a ra jad a boshqarib turad ig an va tashqi t a ’sirlarga 
qarshilik ko 'rsata olish xususiyatlariga ega bo'lgan m urakkab 
tizim tushuniladi. Uning tashkil etuvchi kom ponentlari orasidagi 
o ‘z a ro m u n o s a b a tla r m o d d a va en e rg iy a a lm a sh in u v ig a
asoslangan b o 'la d i. E kologiyada ekotizim ga yaqin b o ig a n
biogeosenoz (bios - hayot, geo - yer, senoz - jam oa) tushunchasi 
ham qo'llaniladi. Hozirgi vaqtda biogeosenoz deganda uzoq 
evolutsiya ja ra y o n id a sh ak llan g an , fazoviy ch eg arag a ega 
bo'lgan, funksional jihatdan tirik organizm lar va abiotik m uhit 
bilan o'zaro m unosabatdagi, m a ’lum energetik holati ham da 
m oddalar almashinuviga ega bo'lgan tabiiy tizim tushuniladi. 
K o'pincha ekotizim va biogeosenoz tushunchalari bir-birining 
sinonimi sifatida qo'llaniladi va deyarli bir xil m a’noni bildiradi. 
E k o tiz im la r b io g eo sen o zg a n isb a ta n k e n g ro q tu sh u n c h a
hisoblanadi. H ar qanday biogeosenoz o 'z navbatida ekotizim 
b o 'la oladi, am m o har q an d ay ekotizim ni biogeosenoz deb 
bo'lmaydi.
Ekotizimda m oddalar aylanishini ta ’minlash uchun m a’lum 
m iqdorda kerak bo'ladigan anorganik m oddalar zaxirasi bo'lishi 
va bajarayotgan ishi jihatidan uch xil ekologik guruhni tashkil 
etuvchi organ izm lar b o 'lish i zarur. Birinchi guruhga yashil 
o'simliklar kiradi. U lar quruqlikdagi har qanday biosenozning 
asosiy tarkibi va energiya manbaini tashkil qiladi. Bunday aftotrof 
o rg a n iz m la r 

Download 5,7 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   186




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish