KIRISH
Tabiat o'ziga xos murakkab tizim bo'lib, inson va jamiyat uning
hosilasidir. U tab iat evaziga mavjud va rivojlanadi. Inson o ‘z
ehtiyojlarini tabiat hisobiga qondiradi. U tabiatdan havo, suv, oziq-
ovqat, mineral va yonilg‘i xomashyolarini oladi va o ‘zining hayot
faoliyati davomida tabiatga o‘z ta ’sirini ko ‘rsatadi. Natijada tabiat
uchun yod bo ‘lgan yangi obyektlar vujudga keladi. Bular: shahar
va qishloqlar, zavod va fabrikalar, yo‘llar, konlar, suv omborlari,
qishloq xo'jalik yerlari va boshqalardir. Inson aql-idroki va mehnati
tufayli yuzaga kelgan bunday antropogen landshaftlar atrof tabiiy
m uhitiga o ‘z ta ’sirini ko'rsatm ay qolmaydi. Yer yuzida aholi
sonining keskin o ‘sib borishi, fan
va texnikaning shiddatli
taraqqiyoti, mamlakatlar hududida tabiiy resurslarning bir tekis
tarqalmaganligi mavjud tabiiy resurslardan imkon qadar ko‘proq
foydalanish va shu yo‘l bilan jamiyat taraqqiyotini tezlatishni taqozo
qiladi. N atijada tabiat va inson o ‘rtasidagi o 'z a ro m unosabat
qonunlari buziladi. Bu qonunlaming buzilishi esa ertami-kechmi
ekologik inqirozga olib keladi.
H o zirg i k u n g a kelib, b u tu n d u n y o d a g i
ekologik h o lat
k o ‘pchilikni birdek bezovta qilmOqda. Ekologik halokat k o ‘z
o ‘ngimizda dahshatli tus olmoqda. Atrof-muhitni muhofaza qilish
va mavjud tabiiy resurslardan samarali foydalanish masalalari
dolzarbligicha qolmoqda. Hozirgi ekologik inqirozning sababchisi
va o ‘z aqli zakovati bilan shu inqirozdan xoli etuvchisi ham Inson
ekanligi m a’lum bo ‘lib qoldi. Atrof-muhitni ifloslanishdan saqlash,
tabiiy boyliklardan tejab-tergab foydalanish ko‘p jihatdan insonlar
qaysi jamiyatda yashashlaridan q at’i nazar insonlaming ekologik
savodxonlik darajasiga va ekologik madaniyatiga bog‘liq. Mustaqil
respublikamizdagi ekologik muammolarni hal qilish uchun aholining
ekologik savodxonligini oshirish eng u stu v o r v azifalardan
hisoblanadi. Ayniqsa, t a ’lim tizimining barcha bosqichlarida
«Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari» fanini o'qitish
muhim ahamiyatga ega.
M a’lumki, hozirgi kunda umumta’lim maktablarida, maxsus litsey
va ixtisoslashtirilgan o ‘quv
yurtlarida, shuningdek, oliy o ‘quv
yurtlarida ekologiya fani o ‘qitilmoqda. Bu hoi ta’limning har bir
bosqichiga mos keladigan darslik va o'quv qo'llanmalarini yaratishni
taqozo qiladi. Ekologiya fani nihoyatda ko‘p tarmoqlarni o ‘z ichiga
oladi. Masalan, bioekologiya, geoekologiya, ijtimoiy ekologiya,
inson
ekologiyasi va hokazo. Ekologiyaning barcha sohalarini faqat ayrim
soha mutaxassisi o ‘zlashtirib olishi qiyin. Shuning uchun hozirga
qadar ekologiya bo'yicha yaratilgan darslik yoki o ‘quv qo‘llanmalari
uning mualliflari sohasiga moslab yozilgan. Shuning uchun mavjud
darslik va o'quv qo‘llanmalari aynan shu soha bo'yicha ta’lim oluvchi
yoki shu soha bilan shug'ullanuvchi mutaxassislar uchun ayni
muddao.
Ushbu darslik mualliflarning bir necha yillar davomida turli
ta ’lim yo'nalishlarida bilim oluvchi talabalarga ekologiya fanidan
dars berish jarayonlarida to'plagan materiallari asosida tayyorlandi.
Uni yozish davomida respublikamizda chop etilgan ekologiyaga doir
barcha darslik va o'quv qo'llanm alaridan, shuningdek,
chet el
adabiyotlaridan keng foydalanildi. Darslikda ekologiyaning barcha
tarmoqlarini qisqacha yoritishga, talabalar maxsus ekologiyani to'la
tushunib olishlari uchun ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish
asoslarini yoritib berishga harakat qilingan.
D a rslik 6ta bob va 34ta b o 'lim d a n ib o ra t. D a rslik d a
ekologiyaning umumiy masalalari, havo, suv, yer va biosferaning
ifloslanishi, ifloslantiruvchi m anba va m oddalari,
ifloslanish
oqibatlari, ularni b artaraf qilish chora-tadbirlari, atrof-m uhit
muhofazasini tashkil etish va uning huquqiy asoslari, xalqaro
ekologik hamkorlik, ekologik tarbiya va ta ’lim masalalari yoritilgan.
H ar bir mavzu mohiyatini ochib berishda avval dunyo bo'yicha
m a ’lum otlar berilib, so 'ngra respublikam izdagi
ahvol talqin
qilingan. Shuningdek, darslikda fransiyalik professor Fransua
Ramadening «Ekologiya asoslari» nomli kitobidan o'zbek tiliga
tarjim a qilingan m a ’lu m o tlar va tu rli chizm alardan keng
foydalanilgan.
