P. S. Su L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari

Mahalliy ekologik muammolar 
ta ’sir k o iam iga ko‘ra nisbatan 
kichikroq hududlarda nam oyon bo'ladilar. Bular alohida torroq 
hududlarga, masalan, shahar, tum an yoki ayrim ishlab chiqarish 
m intaqasiga xos m uam m olardir.
Ekologik m uam m olar xususida fikr yuritilganda shuni doimo 
yodda tutish zarurki, ularni guruhlarga ajratish bu juda shartli 
b o iib , ular m a ’lum sharoitlarda tezda bir guruhdan ikkinchisiga 
o ‘tishi m umkin, y a ’ni aslini olganda, ekologik m uam m olarning 
katta-kichigi boMmaydi, ularning ham m asini ham vaqtida oldi 
olinm asa tab ia t va insonga tu za tib b o ‘lm as d a ra ja d a z a ra r 
yetkazadi.
Inson va jam iyatning tabiatga ta ’sirining qisqacha tahlili shuni 
k o‘rsatib turibdiki, tabiatni buzuvchi asosiy omil bu insonlarning 
o ‘z e h tiy o jla rin i q o n d iris h ja r a y o n id a ta b ia tg a n o to ‘g ‘ri, 
n o o q ilo n a , u q u v siz la rc h a m u n o s a b a td a b o ‘lish lari ekan. 
T abiatga inson salbiy t a ’sirining oldini olishning asosiy yo'li 
tab iat va jam iyat qonuniyatlarini to ‘g ‘ri tushunish va ulardan 
inson m anfaatlari yo‘lida oqilona foydalanishdir. Inson tabiatni 
m aqsadga m uvofiq ravishda o ‘zlashtirish bilan birga tabiat va 
jam iyat o ‘rtasidagi m unosabatlarni ham eng m aqbul darajada 
saqlab turishi m uhim aham iyat kasb etadi. Buning uchun esa 
insonda m a’lum ekologik bilim lar tizimi yetarlicha shakllangan 
b o 'lish i zarur. Shuning uchun jam iy atn in g har bir kishisi u 
kim ligi, q an d ay vazifani b ajarish id an q a t ’i n a z ar ekologik 
b ilim la rg a ega b o ‘lish i h o z irg i d a v rn in g en g d o lz a r b
m asalalaridan biridir. Yuqoridagi fikrlarni qisqacha quyidagicha 
izohlash mumkin:
• in s o n la r o ‘z la rin in g tu rli e h tiy o jla rin i q o n d iris h
jarayonida tabiatga ta ’sir o'tkazadilar;
• insonning tabiatga ta ’siri boshqa tirik m avjudotlam ikidan 
farqli o ‘laroq uning ongi tufayli boshqariladi;
• insonning tabiatga ongli t a ’siri kuchayib borishi bilan 
tabiatda m odda va energiya alm ashinuvining yangi, antropogen 
turi qaror topadi va u tabiatda kechadigan jarayonlarda sezilarli 
rol o ‘ynay boshlaydi;
• tabiatg a inson t a ’sirining kuchayishi va bu jara y o n d a
tabiat va jam iyat qonuniyatlariga yetarli e ’tibor bermaslik yoki

---

u larn ing buzilishi o q ib atid a tab ia t-ja m iy a t tizim ida salbiy 
o 'z g a ris h la r so d ir b o ‘ladi. B unday o 'z g a ris h la r in so n va 
jamiyatning hayotiy sharoitlarini og'irlashtiradi va turli ekologik 
m uam m olarni keltirib chiqaradi.
• insoniyat taraqqiyotining hozirgi bosqichida atrof-m uhit 
h o latin i borgan sari yom onlashib b orayotganligi ta b ia t va 
jamiyat o'rtasidagi ziddiyatlarning kuchayib borayotganligi bilan 
izohlanadi;
• tabiat va jam iyatdagi salbiy o ‘zgarishlarning oldini olish 
va b a r ta r a f etish k o ‘p jih a td a n h a r b ir shaxs va ja m iy a t 
a ’zolarining ekologik bilim darajasiga bog'liq. Shuning uchun 
ekologik t a ’limni chuqurlashtirish hozirgi davrning eng dolzarb 
m uam m olaridan biridir.