P. S. Su L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari



Download 5,7 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/186
Sana19.05.2023
Hajmi5,7 Mb.
#941004
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   186
Bog'liq
Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari. Sultonov P

antropogen ta’sirlar 
deyiladi. Insonning ishlab chiqarish faoliyati 
jam iyatda kechadi. Shundan kelib chiqib, tabiatga antropogen 
t a ’sirni jam iyatning tabiatga t a ’siri sifatida tushunish mumkin. 
Jam iyat to m o n id an tabiatg a o ‘tkaziladigan' o ‘zaro t a ’sirlar 
xarakteri va k o ia m ig a q a ra b turli m ualliflar uni bir necha 
bosqichlarga ajratib o ‘rganishni tak lif etadilar. Misol uchun, 
b a ’zi bir m ualliflar 
o‘ziniki qilib olish, agrar, industrial 
va 
noosferadan 
iborat to ‘rtta bosqichga ajratsalar, boshqalari 
biogen, agrar 
va 
texnogendan 
iborat uchta bosqichlarni ko'rsatib


o 'tad ilar. Bu bosqichlar nechtaligi va qanday nom lanishidan 
q a t’i nazar ulardagi bitta um umiylikni payqash m umkin. Bu 
jam iyatning tabiatga t a ’sirini oddiyroq va kuchsizroq darajadan 
m urakkabroq va kuchliroq daraja tomon oshib borishidir. Bunga 
inson ongining rivoji bilan bog‘liq holda m ehnat qurollarini va 
ishlab chiqarish texnologiyalarini borgan sari takom illashib 
borishi asosiy sabab b o ‘ladi. Bu yerda shuni ham unutm aslik 
kerakki, jam iy atn in g ta b ia tg a t a ’siri kuchayib b organ sari 
tabiatning jam iyatga aks t a ’siri ham kuchayaveradi, y a’ni bu 
t a ’sirlar o ‘zaro aks t a ’sirlar bo'lib, ular jam iyat ishlab chiqarish 
k u c h la r in in g ta r a q q iy o t d a r a ja s i v a ish la b c h iq a ris h
m unosabatlarining xarakteri bilan belgilanadi.
Insoniyat taraq q iy o tin in g s o ‘nggi bosqichlarida tab iatg a 
an tropog en t a ’sir beqiyos d a ra ja d a o ‘sdi. Bunga sabab, inson 
ongining rivojlanishi tufayli fan va texnika taraq qiyotining 
jadallashuvidir. lkkinchi m ing yillikning so 'n g i 50-60-yillari 
ichid a yuz bergan 
ilm iy-texnika inqilobi (ITI) 
k u tilm a g a n
jarayon emas, balki jam iyat taraqqiyotini yangi bosqichga olib 
o ‘tuvchi qon u n iy z a ru ra t edi. 
U
insoniyat o ldid a ta b ia tg a
t a ’sir etishning beqiyos im koniyatlarini ochib berdi, u tufayli 
k ish ila rn in g y ash ash s h a ro itla ri kesk in o ‘z g a rib m a ’lum
d a ra jad a yaxshilandi. Bu hoi o ‘z navb atid a yer aholisini ja d a l 
k o 'p a y is h i g a , j a m iy a t n in g b ir q a to r te x n ik , iq tis o d iy
k o 'r s a tk ic h la r in in g y u z la b , m in g la b m a rta o sh ish ig a va 
insonning tab iat ustidan «hukm ron»lik qilishiga y o ‘l ochib 
berdi.
Y u q o rid a g i f ik r la r n in g d a lili s ifa tid a q u y id a g i b a ’zi 
m a ’lum otlarni keltirish mumkin: so‘nggi yuz yil ichida dunyo 
aholisi salkam 4 baro barga (2-rasm); inson yaratg an texnik 
vositalarning o 'rtach a h arakat tezligi -100 barobarga; energiya 
olish m iqd o ri -1000 b aro b a rg a ; h arbiy q u ro lla r quvvati -
1000000 barobarga ortdi. H ozirga kelib yer yuzidagi qishloq 
xo ‘jaligiga yaroqli yerlarning - 70 %i, o ‘rm onlarning - 50 %i, 
biologik resurslarning - 70 %i, chuchuk suv zaxiralarining - 20 
%i insonlar tom onidan o ‘zlashtirilib foydalanilmoqda. Yiliga yer 
q a ’ridan turli m aqsadlarda 120 mlrd. tonna turli m inerallar va 
to g ‘ jin s la ri qazib o lin m o q d a, 900 k m 1 to za-ch u ch u k suv


2-rasm . D u n y o n in g en g y irik m in ta q a la rid a
a h o li so n in in g o sh ib b o rish i (M a n b a : F .R a m a d u , 1998).
sarflanm oqda, ekin m aydonlariga 500 mln. tonna mineral o ‘g ‘it 
va 4 mln. tonnadan ziyod turli zaharli pestitsidlar q o ‘llanilmoqda,
3 mlrd. tonna neft m ahsulotlari ishlatilmoqda, 250 mingdan ortiq 
yangi kimyoviy m oddalar sintez qilinm oqda. Bunday misollarni 
y a n a d a k o ‘p la b k e ltiris h m u m k in . H o z irg a k e lib in so n
tom onidan yaratilayotgan m oddalar va am alga oshirilayotgan 
jarayonlar k o ‘lami shu darajaga yetdiki, yerda o ‘ziga xos 

Download 5,7 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   186




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish