TALABALARDA MASOFAVIY O`QISH TIZIMINI RIVOJLANTIRISHNING
SAMARADORLIGI
Otamuratov H.Q., TATU Urganch filiali
XXI asrning boshlarida Internet ijtimoiy tarmog'ining rivojlanishi ta'lim
muassasasi faoliyatiga o`z ta`sirini ko`rsatdi. Kompyuterlashtirish darajasi va
kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanishi masofaviy o'qitish doirasida
o'quvchilarning elektron ta'limini amalga oshirishga imkon berdi. Bugungi kunda
aholiga ochiq kirishda, odamlar yashash joyidan qat'i nazar muloqot qilish
imkoniyatlarini yaratadigan multimedia ma'lumotlari keng namoyish etilmoqda.
Masofaviy ta'limning muvaffaqiyatli rivojlanishi uchun aynan shu narsa yaratildi.
Masofaviy ta'lim tizimi quyidagilarni ta'minlashga mo'ljallangan:
ta'lim dasturlari mazmuniga muvofiq mutaxassislarning malakasini oshirish;
talabalarning akademik harakatchanligini oshirish sifatida;
an'anaviy tizim orqali ta'lim ololmaydigan nogironlar uchun ta'lim va ma'lumot
olish imkoniyati paydo bo`ldi.
Shuni ta'kidlash kerakki, masofaviy ta'limdan foydalanish orqali olis tumanlarda
mavjud bo'lgan turli xil ta'lim va kasbiy dasturlarni amalga oshirish mumkin bo'ldi.
Bugungi kunda masofaviy ta'limdan foydalanish bo'yicha ko'plab sohalarda
ishlar olib borilmoqda, xususan: sun'iy yo'ldoshli ta'lim televideniyasi; elektron
darsliklarni ishlab chiqish; multimediya texnologiyalari; boshqaruv axborot tizimlari.
Ushbu ta'lim tarmog'ining faoliyati ta'lim sifatining birligini ta'minlashga qodir.
Zamonaviy jamiyatda mustaqil fikrlaydigan, vaziyat muammolarini qanday ko'rishni
va ularni ijodiy hal qilishni biladigan odam talab etiladi. Masofaviy ta'lim sohasida
mutaxassislarni tayyorlash samaradorligi, avvalambor, ularning axborot madaniyatini
77
bilish darajasi bilan bog'liq. Ta'lim jarayoni ishtirokchilarining hissiy jihatdan
uzoqligi o'quv jarayoniga sezilarli darajada salbiy ta`sirini ko`rsatadi, o'quvchini
o'qituvchi bilan muloqot qilish imkoniyatidan mahrum etadi[3]. Aslida ta'lim
jarayoniga masofadan o'qitish tizimi muammosiz mos kelishi kerak.
Oliy ta`lim muassasalari tizimini tahlil qilib, masofaviy o'qitishning bir qator
o'ziga xos xususiyatlarini ko`rib chiqamiz:
Moslashuvchanlik: talabalar o'z vaqti va sharoiti bo'yicha.
Modulilik: Har bir dars ma'lum bir fan sohasi bo'yicha yaxlit ko'rinishni
yaratadi, bu sizga talabalarning individual yoki guruh ehtiyojlarini qondiradigan
dastur tuzishga imkon beradi.
Iqtisodiy samaradorlik: masofaviy ta'lim an'anaviy ta'lim shakllariga qaraganda
ancha arzon. Bundan tashqari, u ko'plab talabalar uchun mo'ljallangan bo'lishi
mumkin.
O'qituvchining yangi roli: o'qituvchi o'quv jarayoni koordinatori rolini
o'ynaydi, individual o'quv dasturini tuzishda maslahatlar beradi, o'quv loyihalariga
rahbarlik qiladi va h.k. Asinxron ta'sir o'tkazish usullari elektron ovozli pochta yoki
elektron kompyuter tarmoqlari.
Ta'lim sifatini nazorat qilishda: masofadan o'qitish tizimida nazorat shakllari
imtihonlar, suhbatlar, seminarlar, test sinovlari, kurs ishlaridan foydalanadi.
Maxsus texnologiyalar va o'quv qo'llanmalaridan foydalanib: masofadan
o'qitish texnologiyasi talabalarni mustaqil, ammo nazorat ostida bilimlarni egallash
jarayonida o'zaro aloqa usullari, shakllari va vositalarini o'z ichiga oladi.
Ma'lumki, ta'lim - bu insonning rivojlanishinishi uchun mustaqil ijodiy
shug`ullanish jarayoni. Avvalo, o'quvchining ichki motivatsiyasi, nazorat va o'zini
o'zi nazorat qilishni ta'minlaydigan tizim juda muhimdir. Ta'kidlash joizki, masofaviy
o'qitish tizimi umuman masofaviy ta'limga yo'naltirilgan bo'lib, bu o'quv va uslubiy
materiallarni, texnologik va texnik o'quv vositalarini ishlab chiqish vaqti va narxi
jihatidan eng arzon hisoblanadi. Masofaviy o'qitish sharoitida talabalarga mustaqil
ravishda o'qish ritmi, vaqti, joyini tanlash imkoniyati beriladi. Masofaviy o'qitish
jarayonida talabalar maksimal "erkinlik", o`z vaqtiga, joyiga va shroitiga qarab ta`lim
olishi, o'quv fanlarini o'rganishda o`z xohishi bo`yicha o`qituvchini tanlashi mumkun.
Masofaviy o`qishda ham talabalar o'qituvchisidan maslahat olish imkoniyatiga ega.
Aytish kerakki, hamma talabalar ham ushbu "erkinlik" dan to'liq foydalana olmaydi.
Buning uchun talabalaridan axloqiy fazilatlar ta`lab qilinadi - qat'iyatlilik, maqsadga
muvofiqlik, halollik va qo'yiladigan talablarni o`z vaqtida bajarilish talablari
qo`yiladi. Bundan tashqari, ular mustaqil ravishda bilimlarni egallashlari, yuqori
78
darajadagi ta'lim motivlari va vositalari bilan ishlash ko'nikmalariga ega bo'lishlari
kerak.
Shuni ta'kidlash kerakki, alohida kasblarni o'qitishda masofaviy o'qitishdan
foydalanish mumkin emas. Masalan, shifokor, muhandis, tabiatshunos olimlarni
tayyorlash, chunki bu xavfli oqibatlarga olib keladi. Shunday qilib, texnik
ob'ektlarning tuzilmalarini o'rganayotganda simulyatorlarda amaliy vazifalarni
bajarish kerak. Hamma narsani kompyuter simulyatsiyasi bilan almashtirish mumkin
emas. Shu munosabat bilan muammo an'anaviy va masofaviy o'qitishning oqilona
kombinatsiyasida paydo bo'ladi.
Masofaviy ta'limning o'sishi ko'p jihatdan talabalarni o'qitish uchun
ishlatiladigan dasturiy mahsulotlar sifatiga bog'liq. Ta'lim muassasalari "ATutor",
"Efront", "JoomlaLMS", "Moodle" dasturiy ta'minot to'plami kabi bepul dasturiy
ta'minot tizimlarini afzal ko'rishadi, ularning nomi "modulli yo'naltirilgan dinamik
ta'lim muhiti" deb tarjima qilinadi. Bundan tashqari, o'rganilayotgan material o'quv
jarayoni ishtirokchilari o'rtasida oqilona taqsimlanishi kerak. Shuni esda tutish
kerakki, talabalarni o'qitish uchun barcha funktsiyalarni o'qitish tizimiga o'tkazish
mumkin emas. Ma'ruza materialining mazmuni muammoli bo'lishi va o'rganilayotgan
fanning asosiy fikrlarini aks ettirishi kerak. Har bir universitet o'z qarashlariga qarab
masofaviy ta'limning maqbul tizimini ishlab chiqadi.Masofaviy o'qitishga o'tish
o'qituvchining kasbiy faoliyatiga bo'lgan uslubiy yondashuvlarini o'zgartiradi,
ta'limning turli usullari va shakllarining kombinatsiyasi amalga oshiriladi. Shunday
qilib, masofaviy ta'limda yangi axborot texnologiya-larini ishlab chiqish va tatbiq
etishda ishtirok etish ob'ektiv ravishda universitet o'qituvchisi kasbiy darajasining
oshishiga va shaxsiyatining rivojlanishiga yordam beradi. Masofaviy o'qitishda o'quv
ishlarining individual va guruh shakllari eng keng tarqalgan. Masofaviy o'qitishda
qo'llaniladigan ma'ruzalar materialni o'zlashtirish jarayonini osonlashtiradi, chunki
ular talabaga multimedia ma'lumotlarini (video, fotosuratlar, taqdimotlar va h.k)
uzatishga imkon beradi.
Ta'lim jarayonida audio va video konferentsiyalar orqali munozaralarni o'quv
faoliyatining shakllariga qarab samarali qo'llanilish mumkin. Bunday holda, asosiy
e'tibor o'qituvchidan guruhning faolligiga qaratiladi va munozaralar olib boriladi,
mavzu bo`yicha har bir ta`lim oluvchi o`z fikrlarini bildirishi yoki tushunmagan
savollariga javob olish emkoniyati bo`ladi. Bunga o`xshash monozaralarni tashkil
qilishda ta`lim oluvchilardan mavzuni mustaqil o`rganish va chuqur blish talab
qilinadi. Didaktik o'qitishning texnik vositalaridan keng foydalaniladi: bular video
materiallar, multimediyali namoyishli filmlar va dasturlar, elektron darsliklar va
o'quv-uslubiy majmualardir. Masofaviy o'qitish o'qituvchi va talaba o'rtasidagi o'zaro
79
aloqalarni to'liq ta'minlash uchun real vaqt rejimida o'tkaziladigan "elektron
seminarlar" yoki "veb-seminarlar" dan foydalanadi. Ushbu o'zaro ta'sir nafaqat
matnni, balki ovozli xabarlarni almashish qobiliyati bilan yaxshilanadi, shuningdek
fayllarni uzatish orqali tavsiflanadi.
Shunday qilib, masofaviy o'qitish jarayonida talabalarda idrok etish, xotira,
fikrlash, e'tibor, kompyuter savodxonligining ma'lum darajada, psixologik qulaylik,
axborot texnologiyalari vositasilaridan foydalanish qobiliyati, o`qituvchi bilan
individual munosabatlarni o'rnatish, ularning mustaqil ishlash ko'nikmalari oshishi
samaradorligi olib keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |