380
paydo bo‘ldi, yangi bozorlar shakllandi va an‘anaviy biznes modellar elektron
shaklga transformatsiya qilina boshlandi. Zamonaviy raqamli iqtisod bir qancha
atamalar bilan nomlangan, shu jumladan, e-economy, digital economy, internet
economy, network ecomnomy va virtual economy. Agarda BCG (
The Boston
Consulting Group
)
ga murojaat qilsak, raqamli iqtisodiyot deganda quyidagini
tushunishimiz mumkin: ―
Iqtisodiy tizimning barcha ishtirokchilari - alohida insonlar,
firma va kompaniyalar hamda davlat tomonidan online va innovatsion raqamli
texnologiyalarning keng miqyosda ishlatilishi iqtisodiyotni raqamlashtirish yoki
raqamli elektron iqtisodiyot jarayonidir
‖.
Ko‘pchiligimiz raqamli iqtisodiyotdagi transformatsiyalarning, shu jumladan,
davlat boshqaruv jarayonidagi interaktiv hizmatlar, biznes modellar,
yangi bozorlar
hosil bo‘lishi, yangi turdagi hizmat turlari paydo bo‘lishining guvohi bo‘lib turibmiz.
Raqamli iqtisodiyotning xarakterli ko‘rsatgichlari sifatida yangi ishlab chiqarish
usullarini (
pear-to pear production
), ommaviy hamkorlikni, ommaning intellectual
mulkka egalik qilishini, iste‘mol modellaring o‘zgarishini (
sharing economy
) va
ochiq mehnat bozorini keltirish mumkin. Ammo, hozirgi paytda raqamli iqtisod
(
internet-savdo, internet-hizmatlar, kontentlar, elektron to’lov va boshqalar
)ning
O‘zbekiston Respublikasi yalpi milliy daromadidagi hissasi 1% ga ham bormaydi.
Lekin ko‘pchilik horijiy mamlakatlarning rivojlanish tendentsiyalari shuni
ko‘rsatadiki, yuqorida ko‘rsatilgan bozorlar kelajakda tezlik bilan rivojlanib ketadi
/1-3/. Bundan tashqari, to‘rtinchi sanoat revolyutsiyasi va 4.0 industriya
texnologiyalari bilan bog‘liq bo‘lgan texnologik o‘zgarishlar, ya‘ni, ommaviy
robotlashtirish, qo‘shimcha va virtual reallik texnologik platformalari hamda 3D-
printerlar texnologiyalari ushbu jarayonni yanada tezlashtiradi. ―Aqlli korxonalar‖,
―aqlli uskunalar‖, ―aqlli texnologiyalar‖ va ―aqlli robotlar‖ kabi tushunchalarining
jahon bo‘ylab tarqalishini
amalga oshirgan holda, to‘rtinchi sanoat inqilobi global
darajada virtual va moddiy tizimlarning bir-biriga o‘zaro ta‘sirini amalga oshiradi. Bu
esa o‘z navbatida mahsulotlarning to‘liq moslashuvchanligiga hamda yangi
operatsion modellar yaratilishiga olib keladi. Bundan kelib chiqqan holda 4.0
Industriyani iqtisodiyot barcha tarmoqlarining raqamli transformatsiyasi deb ham
tushunish mumkin. Shuning uchun ham kelajakda davlat va korporativ boshqaruvda
bu holatlarni hisobga olish zamona talabi bo‘lib qoldi. Raqamli iqtisodiyot va 4.0
Industriyaning davlat miqyosda joriy qilinish yo‘nalishlariga misol sifatida
quyidagilarni ko‘rsatishimiz mumkin:
-Professional hizmatlar – on-demand professional services – buxgalter
hizmatlari, dizaynar hizmatlari, maslahatchilar, tarjimonlar va boshqalar.
381
-Jamoaviy moliyalashtish – collaborative finance – kraudfunding (
crowd-
funding
), o‘zaro kreditlash (
peer-to-peer lending
)
-Uyda ko‘rsatiladigan hizmatlar –
on-demand household services
-Uy-joydan birgalikda foydalanish (
peer-to-peer accommodation
)
-Transportdan birgalikda foydalanish (
peer-to-peer transportation
)
Raqamli iqtisodning yana boshqa bir hizmatlari, shu jumladan, big data, sun‘iy
intellect, mashina vositasida ta‘lim berish, fintex, sharing ekonomy, virtual reallik,
to‘ldirigan reallik,
kraudsorsing, kraudfunding, blokcheyn va bulutli texnologiyalar
ham kelajak iqtisodiyotida va davlat boshqaruvida hal qiluvchi ahamiyat kasb etishini
hayotning rivojlanish tendentsiyalari yaqqol ko‘rsatib turibdi. Masalan, kraudsorsing
va kraudfunding texnologiyalari davlat va nodavlat kompaniyalarning oyoqqa turib
olishini, rivojini va raqobatbardoshliligini ta‘minlash uchun hizmat qiladi. Agarda
kraudsorsing jamoaviy tafakkur bo‘lsa, kraudfunding jamoaviy moliyaviy mablag‘lar
yig‘sh mexanizmi deb hisoblaniladi. Ish ko‘lami, faoliyat turi va kattaligidan qat‘iy
nazar, turli xil loyihalar uchun moliyaviy mablag‘lar yig‘ish texnologiyasi bo‘lgan
kraudfundung barcha turdagi kompaniyalar uchun katta ahamiyatga ega bo‘lgan
unikal moliyaviy mexanismdir. Eng ommabop kraudfundung platformalar
hisoblangan
planeta.ru
va
Boombaster
2012 yilda tashkil qilinganlar. Hozirgi paytda
esa bunday platformalarning soni 30 dan oshib ketgan.
Boombaster
tomonidan 1,5
mingta loyihaga 330 mln rubl yigilgani qayd etilgan. Ammo taniqli xorijiy
kraudfunding platforma
Kickstarter
tomonidan 3 mlrd dollar mablag‘ yig‘ilib, 126
mingta muvaffaqiyatli loyihalar amalga oshirilgan /4/.
Biz taqdim etilgan maqolada chuqur o‘rganishimiz kerak bo‘lgan hamda davlat
boshqaruvi uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lgan raqamli
texnologiyalardan biri
blokcheyn texnologiyasi bo‘lib, u nafaqat virtual pullar bo‘yicha operatsiyalarni
amalga oshira oladi, balki u yangi turdagi davlat hizmatlari arxitekturasi ham bo‘la
oladi. Raqamli iqtisodiyotning kelajakda rivojlanishida ushbu progressiv texnologiya
dunyo miqyosida yanada ommabop bo‘lib ketishi kutilmoqda. Bulutli texnologiyalar
ham kelajak davlat moliyaviy boshqaruvi uchun alohida ahamiyatga molik bo‘lib,
virtual iqtisodiyot uchun yangidan-yangi va kutilmagan imkoniyatlar yaratmoqda.
Ma‘lumotlarni bulutli uslubiyatda saqlash va on-line texnologiyalardan foydalanish
ma‘lumotlar havfsizligini ta‘minlash hamda operatsion harajatlarni keskin
qisqartirishga shart-sharoitlar yaratmoqda. Virtual reallik (
virtual reality, VR
) va
qo‘shimcha virtual reallik (
augmented reality, AR
) texnologiyalarining rivojlanishi
ham kelajak trendlaridan biri bo‘lib, ularning davlat boshqaruvi hamda ishlab
chiqarishga bo‘lgan ta‘siri borgan sari salmoqli bo‘lib bormoqda. Bunday
texnologiyalar ishchi va xizmatchilarga mashina va mexanizmlarning ichki tuzilishini
382
ko‘rish hamda ularning faoliyatini kuzatish imkonini beradilar.
Raqamli iqtisod
davlat moliyaviy boshqaruvi sohasida ham bir qancha ajoyib imkoniytalar yaratdiki,
ularsiz zamonaviy iqtisodiyotning barcha yangi usul va uslubiyatlarini ishlatish,
raqobatli bozorda muvaffaqiyatga erishish va zamonaviy moliyaviy boshqaruv
usullaridan samarali foydalanish mumkin bo‘lmay qoldi.
Do'stlaringiz bilan baham: